سەروتاری رێگای كوردستان
بە درێژایی تەمەنی دەوڵەتی عێراق چەندین سەرژمێری گشتی ئەنجامدراوە، لەوانە سەرژمێرییەكانی ساڵانی 1927، 1934ـ 1947ـ1957، 1965، 1977، 1987، جگە 1997 ، كە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستانی نەگرتەوە.
گومان لەوەدا نییە سەرژمێری مانای تەماشاكردنی سەرجەم ئەو بابەتانەی پەیوەندییان بە گەشەپێدان و پێشگەوتنی وڵات و دانانی پلان و نەخشەی ئایندەوە بە چاوێكی كراوەوە هەیە، كە توانا مرۆییەكان و وزە بابەتییەكان لەسەرجەم ئەو هەنگاوانەی دەوڵەت كاری بۆ دەكات لەبەرچاوبگرێت.
ئەو كێشانەی، كە شوناسێكی درێژخایەنی لە ئەزموونی حوكمرانێتی لە عێڕاقدا هەبووە، حاڵەتێكی درووستكردووە، كە بە گومانەوە بڕوانرێتە سەرجەم ئەو سەرژمێر و ئامارانەی لە عێڕاقدا كراوە، جگە لە سەرژمێری 1957.
عەقلیەتی كاركردن بۆ گۆڕانكاری دیموگرافی و پێدانی شەرعیەت بەو گۆڕانكارییانە و بەمەبەست شێواندنی شوناسی نەتەوەیی پێكهاتەكان و ناونووسیكردنی كلدان ئاشوری سریان و ئەرمەن و توركمان بە عەرەب لە سەرژمێرییەكانی سەردەمی بەعس وەك نموونە، بەشێكە لەو مەترسیانەی، كە تاكو ئەمڕۆ لە مامەڵەكردن لەگەڵ بابەتی سەرژمێری دێتەپێشەوە. جگە لەم ترسە، كە تائێستا بە شێوەیكی كردەیی لە هەڵسوكەوتی حكومەتی فیدڕال دیارە و تەنانەت دادگاكان و بەدادگای ئیتحادییەوە هەر بۆ نموونە چارەسەری زەوی جووتیارانی كورد و توركمانی لە كەركووك نەكرد و، دادگای ئیتحادیش لە سەرەتاوە كۆتای توركمان و ئاشوری و كلدان و سریانی و ئەرمەنی بۆ هەڵبژاردنی چاوەڕوانكراوی پەرلەمانی كوردستانی لابرد و، چەندین نموونەی دیكە، كە لە ژیانی سیاسیدا هەن، ئاماژەیەكە بۆ مەترسی لە ئەنجامدانی سەرژمێری سەرانسەری و بەكارهێنانی بۆ سەپاندنی واقیعێكی تایبەت لە لایەنی دەسەڵاتدارانەوە لە پرۆسەی سیاسی لە عێڕاقدا.
هاوكات لەگەڵ ئەم لایەنەی ئاماژەمان پێكرد، جموجۆڵی دانیشتوان لە ئاكامی بارگرژی ئەمنی و نەگەڕانەوە بەشێكی بەرچاو لە ئاوارەكان بۆ شوێنی نیشتەجێی ڕەسەن، سەقامگیری بە خۆیەوە نەبینیوە.
سەرجەم ئەم كۆسپ و تەگەرانەی پەیوەندییان بە ئامادەكردنی پێداویستییەكانی سەرژمێرییەكی سەرانسەری زانستییەوە هەیە، هەمان كۆسپ و تەگەرەن لەبەردەم ئەنجامدانی سەرژمێرییەكی ئەزموونگەری، كە ئێستا حكومەتی سودانی دەیەوێت ئەنجامی بدات.
بە بۆچوونی ئێمە پێداویستییەكانی ئەنجامدانی سەرژمێرییەكی سەرانسەری، كە سەرجەم هۆكارەكانی سەركەوتنی تێدا بێت و، ڕچاوی مەرجە نێودەوڵەتییەكان بكات، كە لە لایەن بەرێوبەرایەتی كاروباری ئابووری و كۆمەڵایەتی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە دەستنیشانكراوە و بەردەوام پێداچوونەوەشی بۆ دەكرێت، پێویستی بە ئاساییكردنەوەی تەواوی ڕەوشی سیاسی هەیە بە جۆرێك ئاسایشی گشتی و ناوخۆیی بپارێژرێت و، كێشە هەڵواسراوەكان یەكلابكرێتەوە و بنەما سەرەكییەكانی دەستوور و ئەو بەنددانەی پەیوەندییان بە حوكمرانی و دابەشكردنی دەسەڵاتەكان و مافی نەتەوە و گەلان و مافی مرۆڤەوە هەیە و، یەكێكیش لەوانە ماددەی 140ی دەستوورە كە گۆڕانكاری دیموگرافی چارەسەربكات، جێبەجێبكرێن و، بەم جۆرەش دەكرێ سەرژمێرییەكی یارمەتیدەر بۆ سیاسەتێكی گەشەپێدەری گشتی و دەربازبوو لە عەقلیەتی دەوڵەتی بەرخۆر و، دوور لە مەبەستی سیاسی شاراوەی ناوەندی دەسەڵاتدار لە ئەنجامدانی ئەو سەرژمێرە، دابینبكرێت.
لەگەڵ نەبوونی گومان لەسەر پێداویستی سەرژمێری بۆ ڕیكخستنی كاروباری دەوڵەت، ئەنجامدانی گەشەپێدان ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە سیاسەتی ئابووری دەوڵەت و باوەڕبوون بە ئەركی دەوڵەت و دەستێوەردانی لە بورای ئابووری و كۆمەڵایەتییەوە هەیە، بە مەبەستی كاركردن بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی بێكاری و هەژاری و دۆزینەوەی هەلی كاری گونجاو و دابینكردنی ژیانی شیاو و پڕكەرامەت بۆ هاووڵاتی، كە سەرجەم ئەم خاڵانە لە ئارستەی حكومەتە یەك لە دووا یەكەكاندا بەدی ناكرێت.
