سەردارئەکرەم/بەریتانیا
بڕتۆڵت برێخت (Bertolt Brecht)، شانۆنامەنووس و تیۆریستی ئەڵمانی، یەکێکە لە کاریگەرترین کەسایەتییەکانی مێژووی شانۆ لە سەدەی بیستەمدا. کارەکانی برێخت، بەتایبەت شانۆی ئەپیک (Epic Theatre)، شۆڕشێکی لە تێگەیشتنمان بۆ پەیوەندی نێوان شانۆ، بینەر، و کۆمەڵگا بەرپاکرد. لەکاتێکدا برێخت وەک داهێنەر و نوێخوازێک سەیر دەکرێت، بەڵام کار و فەلسەفەکەی لە ڕەخنە و مشتومڕ بەدەر نەبووە. بۆیەهەوڵدەم
بچمە ناو ئەو ڕەخنانەی کە لە برێخت گیراون، هۆکارەکانی هەڵبژاردنی فەلسەفەی مارکسی لەلایەن ئەوەوە، و هەروەها پێگەی بینەر لە شانۆی برێختدا.
سەرەڕای کاریگەرییە گەورەکەی، بڕتۆڵت برێخت ڕووبەڕووی چەندین ڕەخنەی توند بووەتەوە، بەتایبەت لەلایەن ژیاننامەنووسان و ڕەخنەگرانی وێژەییەوە. یەکێک لە دیارترین ئەو ڕەخنانەی کە لە برێخت گیراوە، پەیوەندی بە ژیانی کەسی و شێوازی کارکردنییەوە هەیە. بۆ نموونە، جۆن فویگی (John Fuegi) لە ژیاننامەیەکی برێختدا، ئەو وەک کەسێکی ژنکوژ (misogynist) و دزیکەر (plagiarist) وێنا دەکات. فویگی بانگەشەی ئەوە دەکات کە زۆربەی کارە گەورەکانی برێخت لە ڕاستیدا لەلایەن هاوکارە ژنەکانییەوە نووسراون، وەک ئەلیزابێت هاوپتمان (Elisabeth Hauptmann)، گرێتە ستیفین (Grete Steffin)، و ڕوت بێرلاو (Ruth Berlau)، کە بە شێوەیەکی گونجاو دانپێدانانیان پێنەدراوە. هەروەها، برێخت بەوە تۆمەتبار کراوە کە بەهایەکی کەمی بۆ موڵکی فیکری دانابوو و بە ئاشکرا بیرۆکەی بابەتەکانی لە کارەکانی نووسەرانی ترەوە وەرگرتووە، وەک ئارسەر ڕیمبۆ (Arthur Rimbaud)، ڕودیارد کیپلینگ (Rudyard Kipling)، فرانسوا ڤیلۆن (Francois Villon)، و وەرگێڕانەکانی ئارسەر وەیلی (Arthur Waley) بۆ شانۆنامە ژاپۆنییەکانی نۆ (Noh plays). ڕەخنەگران ئاماژە بەوە دەکەن کە ئەم جۆرە وەرگرتنە بێ ئاماژەدان بە سەرچاوە، پرسیار لەسەر ڕەسەنایەتی کارەکانی برێخت دروست دەکات. لەگەڵ ئەوەشدا، هەندێک لە زانایان پێیان وایە کە ئەم تۆمەتانەی فویگی زۆر توندڕەوانەن و لەوانەیە بەهۆی تێگەیشتنێکی هەڵەوە بێت لە شێوازی کاری هاوبەشی برێخت و ئەو سەردەمەی تێیدا ژیاوە.جگە لەمانە، هەندێک ڕەخنەگر پێیان وایە کە برێخت زۆر زیادەڕەوی لەسەر هێزی هونەر کردووە بۆ گۆڕینی کۆمەڵگا، و هەروەها بە دووڕوویی لە سیاسەتەکانیدا تۆمەتبار کراوە. بەڵام لایەنگرانی برێخت پێیان وایە کە ئەو ڕەخنانە زۆرجار لە تێگەیشتنێکی هەڵەوە سەرچاوە دەگرن لە ئامانجە سەرەکییەکانی برێخت. برێخت خۆی مارکسی وەک تاکە بینەرێک دەبینی کە دەیتوانی بە تەواوی لە شانۆنامەکانی تێبگات، چونکە ئامانجی سەرەکی ئەو ڕەخنەگرتن بوو لە سەرمایەداری و پێناسەکردنەوەی پەیوەندی نێوان بینەر و نمایش. هەڵبژاردنی فەلسەفەی مارکسی لەلایەن برێختەوەیەکێک لە خاڵە هەرە سەرەکییەکانی فەلسەفەی برێخت، پەیوەندییە قووڵەکەیەتی بە مارکسیزمەوە. برێخت لە پلەی یەکەمدا هونەرمەندێکی مارکسی بوو کە هەوڵی دەدا فۆرمێکی هونەری تایبەت بە مارکسیزم دروست بکات. ئەو پێی وابوو کە پێکهاتەی کولتووری باوی کۆمەڵگا ڕەنگدانەوەی بەهاکانی ئەو کۆمەڵگایەیە، و هونەر دەتوانێت ئامرازێک بێت بۆ تێگەیشتن و ڕەخنەگرتن لەم پێکهاتەیە. برێخت بە توندی دژی تێڕوانینی ئەرستۆیی بۆ هونەر بوو، کە پێی وابوو شانۆ دەبێت چیرۆکێکی هێڵی و هۆکار و ئەنجامی هەبێت و بینەر لە ڕووی سۆزەوە تێکەڵ بکات. بە بڕوای برێخت، شانۆی ئەرستۆیی بینەر هێور دەکاتەوە و دۆخی باوی کۆمەڵگا بە شتێکی نەگۆڕ دەناسێنێت، بەمەش وا لە بینەر دەکات کە پێکهاتە کۆمەڵایەتییەکان وەک شتێکی سروشتی و نەگۆڕ قبوڵ بکات. ئەو پێی وابوو کە ئەم جۆرە شانۆیە جیهان وەک شتێک نیشان دەدات کە ناتوانرێت کاری تێبکرێت، و دابەزینی کارەکتەرەکان وەک شتێکی حەتمی و چارەنووسساز وێنا دەکات. لە بەرامبەردا، شانۆی ئەپیکی برێخت ئامانجی هۆشیارکردنەوەی بینەر بوو، بە جۆرێک کە ببنە چاودێرێکی ڕەخنەگر نەک وەرگرێکی بێدەنگی سۆز. ئەو دەیویست ئەو بیرۆکەیە تێکبشکێنێت کە ئازارەکانی مرۆڤ حەتمین و لە جیاتی ئەوە، جەخت لەسەر ئەوە بکاتەوە کە زۆرێک لە کێشە کۆمەڵایەتییەکان پێویست نین و دەکرێت گۆڕانکارییان تێدا بکرێت. کارەکانی برێخت سەرنجی لەسەر ئاشکراکردنی نایەکسانییەکان و بەهێزکردنی چینی کرێکار بوو، بە بەکارهێنانی شانۆ وەک ئامرازێک بۆ پەروەردەی کۆمەڵایەتی و سیاسی. لە ساڵی 1926ەوە، پەیوەندی برێخت بە مارکسیزمەوە شێوازی تەکنیکە شانۆییەکانی گۆڕی بۆ ئەوەی خزمەت بە ئایدۆلۆژیاکەی بکات، بە تایبەت سەرنجی لەسەر خەباتی چینایەتی و نایەکسانی کۆمەڵایەتی بوو. برێخت مارکسیزمی وەک زانستێک و کۆمۆنیزمی وەک جێبەجێکردنی ئەو زانستە دەبینی، و پێی وابوو کە چوارچێوەیەکی فیکری بۆ تێگەیشتن و ڕەخنەگرتن لە سەرمایەداری دابین دەکات. ئەو لەلایەن کارل کۆرش (Karl Korsch)، تیۆریستێکی دیاری مارکسی، فێری مارکسیزم بوو. شانۆنامەکانی برێخت وەک "شانۆنامەی فێرکاری" (Lehrstück) داڕێژرابوون بۆ فێرکردن و هاندانی بینەر بۆ پرسیارکردن لە پێکهاتە کۆمەڵایەتییە باوەکان و داواکردنی گۆڕانکاری. مارکسیزم چوارچێوەیەکی ڕەخنەیی بۆ برێخت دابین کرد بۆ شیکردنەوەی کۆمەڵگا و بنەمایەکی فەلسەفی بۆ شانۆی ئەپیکی، کە ئامانجی وروژاندنی بەشداری ڕەخنەیی و هاندانی گۆڕانکاری شۆڕشگێڕانە بوو. پێگەی بینەر لە شانۆی برێختدالە شانۆی برێختدا، پێگەی بینەر بە تەواوی جیاوازە لە شانۆی کلاسیکی و ڕیالیستی. ئامانجی سەرەکی شانۆی ئەپیکی برێخت بریتی بوو لە چالاککردن و بەهێزکردنی بینەر، بە هاندانیان بۆ چاودێریکردنی نمایشەکان بە شێوەیەکی ڕەخنەگرانە و وریایانە، بۆ دادگاییکردن و دەستوەردان لە جیهاندا. برێخت دەیویست بینەر لە تێکەڵبوونێکی سۆزداری قووڵ لەگەڵ چیرۆکەکەدا دوور بخاتەوە. لە کاتێکدا لە شانۆی ڕیالیستیدا بینەر مەیلی هەیە بە شێوەیەکی سۆزداری لەگەڵ کارەکتەرەکاندا تێکەڵ بێت، برێخت هەوڵی دەدا ڕێگری لەم تێکەڵبوونە سۆزدارییە بکات. ئەو دەیویست بینەر لە وەرگرێکی بێدەنگی سۆزەوە بگوازێتەوە بۆ چاودێرێکی فیکری و ڕەخنەگر. بۆ گەیشتن بەم ئامانجە، برێخت چەندین تەکنیکی بەکارهێنا، لەوانە:•کاریگەری نامۆکردن (Verfremdungseffekt): ئەم چەمکە سەرەکییە، کە برێخت پەرەی پێدا، ئامانجی ئەوەیە شتە ناسراوەکان بە شێوەیەکی نامۆ نیشان بدات، بەمەش ڕێگری لە پەیوەندی سۆزداری دەکات و بیرکردنەوەی ڕەخنەیی پەرەپێدەدات. •شکاندنی دیواری چوارەم: ئەکتەرەکان ڕاستەوخۆ قسە لەگەڵ بینەر دەکەن، بەمەش بیریان دەهێننەوە کە ئەوان سەیری شانۆنامەیەک دەکەن نەک واقیع. •گێڕەرەوەکان: بەکارهێنانی گێڕەرەوە بۆ لێدواندان لەسەر ڕووداوەکان و ڕێنماییکردنی بینەر لە تێگەیشتنیاندا، بەمەش زیادەکات تێکەڵبوونێکی سۆزداری دووریان دەخاتەوە. •پیشاندانی میکانیزمەکانی شانۆ: ئاشکراکردنی شێوازی کارکردنی شانۆ (بۆ نموونە، گۆڕینی دیمەنەکان لەبەردەم بینەردا) بۆ جەختکردنەوە لەسەر دەستکردبوونی نمایشەکە. •گۆرانی مللی وشیعر: پچڕاندنی گێڕانەوە بە گۆرانی یان پەیامی نووسراو بۆ گەیاندنی زانیاری یان لێدوان، بەمەش هانی بیرکردنەوە دەدات نەک کاردانەوەی سۆزداری. ئامانجی برێخت ئەوە بوو کە بینەر بیر بکاتەوە، پرسیار بکات، و لەسەر کێشە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانی ناو شانۆنامەکە فێر بێت. بینەر وەک دادوەرێکی ڕەخنەگر سەیر دەکرێت کە پێویستە بڕیار لەسەر ڕووداوەکان بدات و لەسەر بنەمای ئەو بڕیارانە، هەڵوێستێک یان کردارێک لە ژیانی خۆیدا لە دەرەوەی شانۆدا وەربگرێت. ئامانجەکە ئەوە بوو کە بینەر ئامادە بکرێت بۆ ڕەخنەگرتن و دەستوەردان لە جیهاندا، بەمەش کاردانەوەیەکی بیرکردنەوەیی پەرەپێبدات نەک تەنها سۆزداری.
بڕتۆڵت برێخت، بە شانۆی ئەپیک و فەلسەفەی مارکسییەوە، کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر جیهانی شانۆ و تێگەیشتنمان بۆ ڕۆڵی هونەر لە کۆمەڵگادا هەبووە. سەرەڕای ئەو ڕەخنانەی کە لە ژیانی کەسی و شێوازی کارکردنی گیراون، بەڵام هەڵبژاردنی فەلسەفەی مارکسی لەلایەن برێختەوە بنەمایەکی فیکری بەهێزی بە شانۆکەی بەخشی. ئەو دەیویست شانۆ ببێتە ئامرازێک بۆ هۆشیارکردنەوەی بینەر و هاندانیان بۆ بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە لەسەر پێکهاتە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان. پێگەی بینەر لە شانۆی برێختدا لە وەرگرێکی بێدەنگەوە گۆڕا بۆ چاودێرێکی چالاک و دادوەرێکی ڕەخنەگر، کە ئامانجی گۆڕینی جیهان بوو. کاریگەرییەکانی برێخت هێشتا لەسەر شانۆی هاوچەرخ بەردەوامە و تیۆرییەکانی وەک سەرچاوەیەکی گرنگ بۆ تێگەیشتن لە پەیوەندی نێوان هونەر، سیاسەت، و کۆمەڵگا دەمێننەوە.