مستەفا غەفوور
زۆر جار كە شیعرێك دەخوێنمەوە وەك ئەوەی فاتحای شیعرەكە بێ، خەمێك دامدەگرێ، هەست دەكەم خەمی لاوازی شیعرەكەیە. لە ئەزموونی دواتری شاعیردا دووبارە شیعرێكی تری هەمان شاعیر دەخوێنمەوە كە هەمان خەم دایگرتم هەست بە بێ ئومێدی دەكەم، لە چاوەڕوانی و قۆناغێكی تری ئەزموونی شاعیردا، دەست بۆ شیعرێكی تری هەمان شاعیر دەبەم، بە دووبارە بوونەوەی فاتیحای شیعرەكە خەمی مردنی شیعرەكانی دامدەگرێت، شاعیریش لەلام دەمرێت، ئیتر نە سۆراغی خۆی دەكەم و نە بە پێودانگی شیعرەكانییەوە دەچم.
رەنگە ئەمە پێوەرێك نەبێ بۆ هەڵسەنگاندنی شیعر، چونكە من شاعیر نیم، رەنگە خەمی شیعرەكە لاوازی شیعرەكە نەبێ تێنەگەیشتن و ئاستی نزمی من بێ، بەڵام من ئاوا مامەڵە لەگەڵ شیعردا دەكەم، چونكە منیش مرۆڤم وەك خودی شاعیر كە مرۆڤە خۆم لە ژینگەی شیعرێكدا، لە هەستی شاعیرێكدا، لە ژانری رۆمانێكدا لە بەسەرهاتی نۆڤلێتێكدا نەدۆزمەوە، شاعیر تەنیا بە خەیاڵی خۆیدا رۆچووبێ، لە جیهانی واقعی دووركەوتبێتەوە، چی لە شیعر و شاعیر بكەم.
كە دیوانە شیعری (هێلانەیەك لە پەشمەكی) سەلام عومەرم خوێندەوە زۆر سەرنجڕاكێش بوو، لەبەر ئەوە كەوتمە متابەعە و خوێندنەوەی شیعرەكانی سەر پەیجەكەی، بەدەسخۆم نەبوو ناچار دەبووم بە رستەیەكیش بێ تێبینی خۆم دەربڕم و زۆرجار بە ناوی دەسخۆشییەوە ستایشی شیعرەكانی بكەم، ترسی ئەوەشم هەبوو ستایشەكەم لە جێگای خۆیدا نەبێت و سنووری ئاسایی تێبپەڕێنم، چونكە من ئەوە نیم بە مەزندەكردنی ستایشی خۆم ئۆكەی بۆ شیعری شاعیرێك بكەم، ئایار و بایار وەك حەزێك تۆزیك دەم لە زمان و زمانناسی وەردەدەم...، كەچی بینیم شیعر لە دوای شیعر جوانتر و بەهێزترە، ویستم هۆكاری ئەوەش بگەڕێنمەوە بۆ ئەوەی گوزارشت لە حەز و خۆشەویستی، ژینگە، دۆخ و هەستی ئەم تەمەنەی من دەكات یان لەگەڵیدا دەگونجێ.
بەڵام كاتێك دیوانە شیعری (دەرژێمە منداڵیمەوە)ی بڵاوكردەوە بۆم دەركەوت نەخێر سەلام سنووری حەز و هۆگری من و ئاستی كۆمەڵە شیعری پێشووی تێپەڕاندووە، ئەو نوستالیژیایەی لای تاكی كورد بە تایبەتی لە دەڤەری ژینگەی شاعیردا هاوبەشە تەنیا هۆكاری ئیلهامی ئەو نییە، ئەو بیرو بۆچوون و مرۆڤدۆستییەشی هۆكاری سەرەكی و تەنیا ئیلهامبەخشی شیعری ئەو نین، خۆ (هێلانەیەك لە پەشمەك) نەك هەر رەنگدانەوەیەكی نۆستالیژی شاعیر نییە، بەڵكو فەزایەكی وێناكردنی رۆمانسی حەز وخۆشەویستییە، كەواتە لای سەلام شیعر بووە بە خولیا و بەشێكە لە ژیان و ئەدەبی نووسینی ئەو.
لە ژیاندا گەلێك دیاردە هەن نهێنی گەورەیان لەپشتە كە هەموو كەسێك ناتوانێ پەی بە نهینییەكانیان ببا، وێنە و دیمەنی گەلێك جوان هەن بەڵام لە زەینی هەموواندا رەنگدانەوەیان نییە، زۆر رووداو بۆ كەسانێك ئاسایی و لای هەندێك جێگای سەرنج و تێڕامانن.
لە زمانناسیدا گەلێك وێنە هەن دەیان مانای میتافۆڕییان هەیە، بە هەر شێوە و ریتمێك تەنانەت بە هەر ئاواز و ئیقاعێك پەیامێك دەگەیەنن، بۆ نموونە، دەلێی ئاوە: واتە شل و شۆقە، دەڵێی لە ئاوێدایە، واتە زۆر ئارەقەی كردووە ماندووە یان نەخۆشە، هەر ئاوە: واتە بێ تامە، ئاوە و ئاوچووە واتە تێداچووە، لە ئێوە خوێن دێ و لەمن ئاو؟ واتە ئێوە گرنگن و ئێمە هیچین، ئەمە و دەیان مانای تر. لێرەدا توانای شاعیر لەوە دایە كام بژاردە لەو بژاردانە هەڵدەبژێرێ، چۆن بژاردەی پێویست و گونجاو دەدۆزێتەوە (كە ئەمە بەشێكە لە توانای شاعیر) چۆن، كەی و لەكوێ و بەچ ریتمێك وێنەكە دادەڕێژی و چۆن و پەیامی وێنەكە دەگوازێتەوە، مەبەستەكەی ئاڕاستەی چ پنتێكی ژینكە و ژیانی مرۆڤ دەكات و بە چ شێوازێك لە وێنەیەكی میتافۆڕیدا رەنگ دەداتەوە.
دەڵێن تا ژینگەی شیعر نەرەخسێ، تا خولیای ژانرەكە هەوێن نەگرێ شیعر لە دایك نابێت. جەبار جەمال غەریب لە بنووسە خوێندا دەڵێ: كوڕی كورد هەر ئەوندە كچێكی خۆشویست، هەرە گەمژەكەیان دەبێتە شاعیر. زۆربەی شاعیران ئاوا دەسپێدەكەن، لەكۆتاییدا هێندێكیان دەبن بە شاعیر و هێندێكیان كاروانی شیعر بە جیدێڵن و توانای خۆیان لە بواری تردا تاقی دەكەنەوەو هێندێكیان بە هۆكاری جیاواز دەكوژێنەوە.
هەموان بە منداڵیدا تێپەریون، كەچی كەم شاعیر توانیویەتی وەك سەلام بەو قۆناغەدا رۆبچێ، وێنەی ئاوا جوان لە سەربوردەی منداڵی خۆی هەڵێنجێ، خەیاڵەكان بكات بە وێنەی نایاب و كاریگەری فیزیكی لە دەروونی خوێنەردا بەجێبهێڵێ. ئەم رۆچوونەی شاعیر خەمێكی ترە دەكەوێتە خانەی ژانی ئافراندن و بەرهەمی ئەدەبی. ئەوە ژانی لەدایكبوونی شیعرە، دەستاودەست بە كۆرپەی شیعر دەكات، شاعیر بە حەسرەتەوە كۆرپەكەی لەباوەش دەگرێ، ئەو ژانەیە خەمی مانەوەی هەڵدەگرێ و بە ئاواتەوەیە نەمر و تەمەن درێژ بێ. لەبەر ئەوە شیعرەكانی لێوانلێون لە وێنەی جوان، لە هەڵبژاردنی وێنەكانیشدا شارەزایە.
بە بۆچوونی من شارەزایی شاعیر لە نواندنی وێنەیەكی شیعریدا، لە دەماودەمكردن و گواستنەوەی وێنە شیعرییەكەدا دەردەكەوێ، بەمەرجێك لەو پرۆسەیەدا نە وێنەكە ریتمەكە و نە ریتمەكە وێنەكە بەجێ بهێڵێ، واتە شێوازی داڕشتنەكە ئەوندە تۆكمە بێت رێگە نەدات لێكداببڕێن یان زیانیان بەر بكەوێ، هاوتەریبی و مانەوەی ئەم دوانەش پەیامەكە جێگر دەكات و بوار بە گۆڕنی ئاڕاستەی پەیامەكە نادات. دەكرێ بڵێین ئەمە گەرەنتی پاراستنی و مانەوەی شیعرە و بەدەم بەردەوامی و تەمەنی شیعریشەوە دەدەات.
لەگەڵ ئەوەشدا شیعری دەرژێمە منداڵیمەوە لە (14) بەش پێكهاتووە كە هەر بەشێكیان چەند گرتە وێنەی شیعری لەخۆدەگرێ، كە زۆربەی وێنەكان و ئەكتەرەكانی ناو گرتە وێنەكان بۆ خوێنەری دەرەوەی ناوچەی پشدەر و قەڵادزێ نائاشنان، بەڵام هەست دەكەم گەلێك لەم خەسڵەتانەی شیعریان تێدایە، بۆ نموونە لە بەشی (9)دا نووسیویەتی:
... خۆ بە كانییە ژناندا دەكەم
پڕە لە ژن
هێندێكیان لە نێو حەوزا رووتوقوتن
زۆرینەشیان بی سەرپۆشن
دوو سێیەكیان لەسەر ئاودەست
سمتیان سپی سپی دەچێتەوە
دەچریكێنن و خێرا خۆیان دادەپۆشن
باجییەكیش كەمنی ناسی
چاوی گرتم و گوتی لێگەڕێن بچووكە برسییەتی...؟
ئەها ناودەست و باخەڵی
پڕ لە نانە چۆلەكە و خڕنووكە.
وێنەیەكی شیعری جوانە، رەنگە بۆ زۆربەی منداڵانی لادێ دەڤەری پشدەر روویدابێ، دەكرا ئەم گرتە شعرییە تا دەگاتە (منداڵیم لێ بەربۆوە) بە تێچووی كەمتری زمانی دەرببڕدرێ و باشتر دابڕێژرێتەوە، بەڵام جوانی وێنەكە و گرینگی پەیامەكە كە دەكەوێتەی كۆتای وێنە شیعرییەكە زۆر لەوە بەهێزترە كۆت و بەندی شیعر رێگەی لێبگرن، كە لە كۆتاییدا دەڵی:
منداڵیم لەوێ بەربۆوە
سپیكردنەوەی خڕنووكیشم
بە توڕەیی نێو سپییەكانی كانییە ژنان لە بیرچۆوە.
دەستەواژەی (سپییەكانی ناو كانییە ژنان) فرەمانایە و راستەوخۆ ئاماژە بە شتێك ناكات، واتە ئەگەرە ماناییەكانی زۆرن، بەڵام ئەوەی ناسنامە بەو دەستەواژەیە دەبەخشێ، بەهێزی گرتە وێنەی شیعرەكەیە، بۆیە خوێنەر یەكسەر تێدەگات لە و فرەمانایەدا مەبەست چ مانایەكە. واتە وێنەكە ریتمی شیعرەكەی شاردۆتەوە و زاڵە بەسەر فەزای گەیاندنی پەیامەكەدا، پەیامێك بۆ ئان و ساتی وەرچەرخان لە منداڵییەوە بۆ مێرمنداڵی و بالغ بوون، بەجێهێشتنی قۆناغێك كە هەر دەم مرۆڤ ئارەزوو دەكات بۆی بگەڕێتەوە، قۆناغێكە پاك و بێگەرد خۆشترین قۆناغی تەمەن، كە بە چر كەساتێكی بینین یان تێهەڵەنگوتن، وەك تیشك تێدەپەڕێ. وێنەیەكە بەرهەمی زەینێكی ماندوونەناس، قاڵ لە خولیای ئافراندن و داهێنانی شیعردا.
لە هێندێك حاڵەتی تردا دەكرێ بڵێم ئەوە تەنیا گواستنەوەی وێنەی جوان یان ناوازە نییە بەها بە شیعر دەبەخشێ، چونكە دیمەنەكانی سروشت بۆ هەموومان ئاشكران، وێنە ئەبستراكتەكانی ژیان و خۆشەویستی كەرستەی هاوبەشی بیر و هزری هەر تاكێكن، بەڵكو ئەوە نواندنی وێنەكەیە بە كەرەستەی زمانی نایاب، گەیاندنی پەیامی وێنە شیعرییەكە بە گەمەی زمانی و ریتمی شایستە، بەهای شیعر مەزندە دەكەن، وەك لە (یەكەم پێلاقەدا) نووسیویەتی:
یەكەم پێلەقەی هاویشتم
دەریایەك فرمێسكی پێڕشتم
دەبینین بە ڕواڵەت پەیوەندییەكی جەدەلی لە نێوان یەكەم پیلەقە و ئەو دەریا فرمێسكەدا نییە،...كە دەبوو بڵێ: دواتر (واتە دوای ئەو پیلەقەی رزگاربوون لە لە قۆناغی عەدەمەوە بۆ قۆناغی بوون و هەبوون) قۆناغی ژیانم، هەموو تەمەنم بوو بە فرمێسك رشتن. لێرەدا ریتمی شیعرەكە بە میلۆدییەكی جوان خوێنەر ئامادە دەكات بە تامەزرۆوە بەرەو پیری كۆپلەی دواتردا بچێ، وەڵامەكە ببیستێ و وێنەیەكی جوان و گەورە بە قەدەر نیشتمان لە باوەش بگرێ:
لەو كاتەوە جیهانی من وەكو دایكم
ناڵە و چریكەی بەرەژانە
لەو كاتەوە نیشتمانم
تەقینی سەراوەكان و خوێن رژانە
وێنەكەش چڕكردنەوە و نیشاندانی مێژووی پر لە ناسۆر و مەینەتی هەر تاكێكی كوردە لە چركەساتی لە دایكبوونیەوە تا ئەم كاتەی ئێستا.
لە هێندێك شیعری تردا وێنەكە بەسەر ریتم و ئاواز و كیشی شیعرەكەدا زاڵە، نەك هەر ئەوە فرەرەهەندە و ئەگەرە ماناییەكانی زۆرن، وەك لە (چیرۆك بە زمانی شیعر) دا تێبینی دەكرێ:
منداڵێك دەناسم دایكی نەماوە
باوكی هەموو خۆشەویستی خۆی دەداتێ
بەشی ناكا
...
كە هەواڵی دایكی دەپرسێ
پشتی تێ دەكەن
تافرمێسكەكانی نەبینێ
...
كە لە كۆڵان دایكی دەبینێ
دەڵێ ئەمیش هەمە
چونكە باوكم گوتی بۆت دێنمەوە
دەشێ منداڵێكی بێ دایك بێ، دەشێ رۆڵەیەكی نیشتمانی زەوتكراو، ئاوارەیەكی هەندەران بێ و... . زۆر جار بە پێی سەلیقە لێكدانەوەی ئەو تۆ بۆ دەقی شیعری دەكرێ، كە خودی نووسەر بەلایەوە سەیرە، یان هەر بەخەیاڵیشیدا نەهاتووە، ئەوسا بە پێی هەر پێوەرێك بێ، دەبێ لێكدەرەوەكە (بە ئەگەری زۆر خوێنەر) ببێتە خاوەنی دەقەكە، چونكە ئەوە غەنیمەتی جەنگی نێوان خوێنەر و نووسەرە. واتە لە خاوەندارییەتی نووسەر دەردەچێ، ئەمەش ئەگەر بۆ بوارەكانی تری ئەدەب سەركەوتن بێ، بۆ شیعر سەركەوتن نییە، بەڵكو دەلالەتی ئەوەیە، لە بێ ماناییدا خوێنەر مانای بە بەرداكردووە...، بەرگێكی جەڵەبییە، هەر كەسێك ئەندازەی بێ بەبەر خۆیدا دەكا.
لەگەڵ ئەوەشدا لە رووی رێزمانییەوە وردە هەڵەی تێدایە، بەڵام سەرەڕای فرمانایی، تێكڕای گرتە وێنەكە بەسەر ریتم و داڕشتنی شیعرەكەدا زاڵە، بەهای شیعرەكەش لە مەزندەی خوێنەر دایە.
لە شیعری (دڵ) دا:
دڵێكی ناسكت هەیە
تا لەلام بێ هەرگیز نایەڵم بشكێ
چاوە پڕنیگاكانیشت تا هیمن بێ
نا نایەڵم لێوەی بتكێ دلۆپە ئەشكێ
....
تۆش دڵێكی سركت لایە
لێوانلێوە لە نهێنی
تەنیا بە تۆ كەوی دەبێ
ئەگەر سینگت یان دەستی پێدابهێنی
لە هەردوو كۆپلە كەدا وێنەكان ئەوەندە جوانن، پەیامە خۆشەویستییەكە ئەوەندە قووڵە، زاڵە بەسەر فەزای شیعرەكەدا و كەم و كاسییەكانی شاردۆتەوە. لە وێنەی یەكەمدا هەستی بە بژاردەی تری دێڕی دووەم نەكردووە، چونكە ژانی هەرە گەورەی شاعیر و وەرگێڕ لە بژاردەی لاڕستە و دەستەواژە و رستە دایە:
چاوە پڕ نیگاكانیشت تا هیمن بن
نا ناهێڵم دلۆپێك ئەشكیان لێوە بتكێ
یان چاوی پڕ نیگاشت تا هیمن بێ
نایەڵم دڵۆپێك ئەشكی لێوە بتكی.
لە كۆپلەی دووهەمدا لە چەند بژاردەی (تۆش دڵێكی سركت لایە / تۆش ئەو دڵە سركەی لاتە/ دڵێكی سركیش لاتە/ تۆش دڵێكی سڵت لە دەسدایە) بژاردەیەكی بەهێزی هەڵبژاردووە بە ئەگەری زۆر هەموو بژاردەكانی تاقیكردۆتەوە، بە پێچەوانەی كۆپڵەی یەكەم، هیچ دەرفەتێكی نەهێشتۆتەوە كۆپڵەی دووهەم گۆڕانی بەسەر دابێت، واپێچراوتەوە لە خوێندنەوە، دەماودەمكردن و گواستنەوەدا هیچ لایەنێكی خۆی لەدەست نادات، كارێكی وایكردووە جوانی وێنەكە بە هەر هاڵاوێكی ناروونیدا بتوانێ تێبپەڕی و پەیامەكەش وەك خۆی بگەیەنێ.
پەند و ئیدیۆمەكانیش ئاوان، ئەو پەند و ئیدیۆمانەی هێزی شیعریان تێدایە كاریگەرترن و وێردی سەر زمانن، زووتر لە زەیندا جێگیر دەبن و خێراتر پەیامەكەیان دەگەیەنن، ئامرازێكی بە هێزیشن بۆ مانەوە و دەستاودەست كردن، لە زەینێكەوە بۆ زەینێكی تر، لە نەوەیەكەوە بۆ نەوەیەكی تر لە سەردەمێكەوە بۆ سەردەمێكی تر، جگەلەوە ئەو شیعرانەی مەعریفی و هەڵگری پەیامی مرۆیین، لە پاشەكەوتی زەینیدا هەڵدەگیرێن و لە ئاخاوتندا دەبن بە بەڵگەنەویست و خاوەن بەهای جێگیر، دەیان و بگرە سەدان ساڵە دەماودەم، نەوە بۆ نەوە دەگوازرێنەوە و گۆڕانیان بەسەردا نایات، وەك:
كە كارت كەوتە لێژی / كەس راستت پێ ناێژی
بۆمەڕی هەژار / چ گورگ چ سوار
ئەو كەسە كەسە / ئەلفێكی بەسە
زستانان پینە و پەڕۆ / هاوینان ورد ورد بڕۆ
... .
گەلێك لە شیعرەكانی دەرژیمە منداڵیمەوە لەو ئاستەدان، بە خوێندنەوەی جارێك دووجاری هەر شیعرێك (كە خوێنەر لە خوێندنەوەیان وەرەز نابێ) لەبەردەكرێن و دەبن بە نموونەی شیعری ناسك، ئەمەش مانای ئەوەیە زیندوون، گیانلەبەرن لە كوێ پێویست بێ ئامادەن، بەردەستن و دەكەونە بەرخزمەتی زمان و ئەدەبی كوردی، بۆیە دەكرێ لە بەرنامەكانی خوێندن و زمان لە ئەدەبی كوردیدا جیگیر بكرێن، وەك:
- دایكم فانۆسێكی هەبوو كارەبا كوشتی
- خۆزگە كرۆنام گرتبا بەڵام بەهار گۆڵێكی بۆنخۆشی بۆ لای پایز نەبردبا
خۆزگە دڵم بەردەبۆوە بەڵام باڵندەیەكی وێڵ بۆ لای قەفەز نەدەچۆوە
- تەواوی تەمەنی خۆم خستە باوەشی ئازادی
پیاسەیەكم پێداكرد
هەر جاشم دی خۆمم نەدی
- دڵم وەك هەڵۆی بەرزفڕ تەنیا لوتكەكان دەناسێ
لەهەر شوێنی سەنگەر هەبێ خۆی بەوێدا هەڵدەواسێ
- لە ژێر میچێكدا نانووم ....
- ئاخر دڵم زۆر نەرم بوو جەنگ رەقی كرد
هەستم ناسك بەڵام دوژمن شەق شەقی كرد
- گریانێك چاوی پڕكردووم كەس نایا ژیرم كاتەوە
... .
گەلێك لەو دیوانە شیعرانەی روو لە كتێبخانەی كوردی دەكەن، فانتازیا و گوزارشتن لە جوانی و خۆشەویستی ئافرەت، بێ جێ نییە ئەگەر بڵێم شیعر بووە بە پاشكۆی خۆشی و خۆشگوزەرانی، پتر بۆ پلە و پایە بۆ ناو ناوبانگ، بۆ خۆ دەرخستن دەنووسرێن. ئەمەش بەڵگەی ئەوەیە دوای قۆناغەكە كەوتوون وەك ئەوەی یاخیبوون، دادپەروەری، ململانێ لە پێناوی باشتردا، لە شیعردا سەری خۆی هەڵگرتبێ، بەڵام سەلام هەر بە گیانی تێكۆشان و رووبەڕووبوونەوە، لە قاوغی ئەو بێ ئینتمایە دێتەدەرێ و بوێرانە پەیامی خۆی دەگەیەنێ و لە شیعری (بیرەوەری)دا دەڵێ: ...
خۆ ئەو جاشەش لەبەر چاومە
كە ئێستا پێی دەڵێن دێرین
وەك ئەو پێشمەرگە كۆنانەی
خەریكی چنینەوەی پیرین
...
بیرەوەریم وەك زنجیرە
شەوانە خەوم دەپسێنێ
وەك ئەو چۆڕە ئازادییەی
كۆنەیەك دێ و لێم دەستێنێ
ئەم هەست و هەڵویستە شۆڕشگێڕانەیە لە شیعرەكانی (لەوانەیە، نیشتمان، هەستانەوە، دیاری، دلم، هەموان گوندین، ئازادی، نامۆیی و... دەیان شیعری تر) دا بەدی دەكرێ.
لەم رووە دەكرێ بڵێم لە ئاڕاستەی ئەدەبی ئەمڕۆدا، شیعر لە ئەركەكانی داماڵڕاوە، بە تامی وتار و بەریتمی شیعر، بە هێماگەرایی سۆریالیستی چێ دەكرێن، پابەندبوون بڤەیە، بیروباوەڕ تەنانەت مرۆڤدۆستیش ناڕاستەوخۆ قەدەغەیە. تەمەنیان هێندەی كاتماوەی خوێندنەوەیان كورتە، ناتوانن هیچ شتێك بگوازنەوە، نەك بۆ چەند ساڵێك یان چەند وەچەیەك تەنانەت لە دەمێكەوە بۆ دەمێكی تریش، هەر كە خوێنرانەوە دەمرن و بە دەگمەن جارێكی تر دەكەونە سەر زاری كەسێكی تر، تەنانەت شاعیرەكەش.
لە كاتێكدا ئەوە شیعرە، تەمەن، ساخڵەمی، بەهای بیرۆكە، زانیاری، وێنە و دیاردەكان بە كورتی ئەو پەیامەی دەیگوازێتەوە دەپارێزێ. ئەوە خزمەتێكە لەدەست رۆمانیش نایات.
ئەو شیعرانەی بێ لەبەرچاوگرتنی بنەماكانی شیعر وێنەیەك دەخوڵقێنن، تەنیا وێنەكە دەگوازنەوە، دوای ماوەیەك رێتم و گەلێك لە خەسڵەتە شیعرییەكانی خۆیان لەدەست دەدەن، ئەگەر هەڵگری وێنەیەك بێ، پاشماوەكەی تەنیا وێنەیەكی ئاوەڕووتكراو دەبێ، كە دوور نییە ئەویش ئەوندە كاڵ و كرچ بێ نەتوانێ پەیامەكە بە روونی بگوازێتەوە، یان لە دەستاو دەستكردندا كاڵ ببێتەوە.
ئەوەشمان لە بیر نەچێ ئەوە تەنیا شاعیر نییە گلەیی و گازندەی دەكەوێتە سەر، خوێنەری بێ ئاگاشمان زۆرە كە بە زەحمەت لە نووسینی ئاسایی تێدەگات چ بگا بە شیعر، كەچی بە رەخنە و لێكدانەوەی بێ جێ دەكەوێتە گیانی شیعر و شاعیر.
دڵنیام گەلێك لە شیعرەكانی سەلام عومەر وەردەگێردرێن بۆ زمانەكانی تر، واتە سنووری ئەدەبی نەتەوەتەیی و زمانی كوردی دەبەزێنن. هەڵدەگرن وەك رۆمانەكانی جەبار جەمال غەریب، شیرزاد حەسەن، كاروان كاكەسوور، ببن بە پەیكی ناساندنی ئەدەی كوردی، سەرەتا بە نەتەوەكانی دەروبەر و دواتر بە ئەدەبی جیهانی. هۆكاری گرنگی ئەمەش بەهاداری شیعرەكانییەتی كە بە پێی پرنسیپەكانی شیعر بونیادنراون و هەموو لایەنە رەسەنەكانی شیعر و بونیادەكانی بەهای شیعری رەسەنیان تێدایە، بێ ئەوەی ئاڵۆز بكرێن، بێ ئەوەی لە گۆلی رەمز و هێماگەرایی سۆریالیستیدا بقووم بكرێن، بێ ئەوەی ئەگەرە مانییەكان ئەوەندە زۆربن لە بەهای شیعرەكان كەم بكەنەوە، بێ ئەوەی لە پشتیری میتافۆڕدا قایم بكرێن و خوێنەر بە مەبەستی وەرگێڕان نەتوانێ مەبەستی سەرەكی شیعرەكە بدۆزێتەوە تا ئەو پەیامەی مەبەستە بیگەیەنێ.
ئەوە دەقە بە خوێنەر دەڵێ چەند ئەگەری لێكدانەوەی هەیە و پێویستە خوێنەر بیاندۆزێتەوە، نەك خوێنەر لە خۆیەوە ئەگەرەكانی لێكدانەوەی دەق دیاری بكات و بە پێی بۆچوونی خۆی مانای بۆ دابتاشێ. كاتێك شیعر هیچم ناداتی، چی لێ هەڵێنجم، جامێك هیچی تێدا بەدی نەكەم چی لێهەڵگرم (گوایە كەسانێك هەن دەتوانن لە هیچ هیچ بەرهەمبێنن). كاتێك شیعر مانای لێكنادرێتەوە یا مانای نییە چۆن وەردەگێڕدرێ، قورسی وەرگێڕانی شیعر هەر لەوە دا نییە ماناكە دیار نییە بەڵكو لەوەدایە كە وەرگێڕ دەبێ مامەڵە لەگەڵ لە چوار زمان و رەهەندەكانی تری شعر بكات، زمانی سەرەكی و زمانی مەبەست، مانا و رەنگدانەوەی مانایی شیعرەكە (واتە مانای میتافۆڕی)، وەرگێڕانی مانا بۆ مانای مەبەست، بەو مەرجەی لە چوارچێوەی فۆڕمەكانی زمانی مەبەست تێنەپەڕێ. سەرەڕای ئەم لایەنانە كە مانا و پەیامی شیعرەكە دیار نەبێ، وەرگێر چۆن تێبگاو دواتر چۆن وەریبگێڕی بۆ سەر زمانی تر. كەواتە تێكڕای ئەو شیعرانەی بەو شێوازەی سەرەوە دەنووسرێن وەرناگێردرێن، ئەگەر وەریشبگێردرێن هەمان تام و بۆی بۆ خوێنەری بیانی دەبێ، كە پتر لەوەی ببێتە پەیكێكی پەیوەندی دەبێتە فاكتەری لێكدابڕان، وەك چۆن خوێنەری خۆماڵی لێی بێزار دەبێ خوێنەری بیانیش پێشوازی لێناكات. واتە ئەم شێوازە لەسەر راوكەیەك كڕ دەكەوێت هیچی لێ بەرهەم نایات، دواتر خۆشی تووشی قەتیسمان دەبێت.
كش مەلیك، یەكێكە لەو شیعرانەی سەرەڕای زمانە سادەكەی، گرتە وێنەیەكی شیعرییە چەند ئەگەری مانایی هەی، بەڵام مانای سەرەكی دیارە، وەرگێڕ دەتوانی هەم فۆڕمی شیعرەكە و هەم وێنەكە بگوازێتەوە، هاوكات هەمان مانای میتافۆڕی زمانی شیعرەكە بە زمانی مەبەست بخوڵقێنێ، كە بە دڵنیایەوە لە پاڵ پاراستنی بەهای شیعرەكە، هەمان تام و چێژی خوێنەری شیعرە كوردییەكە بە خوێنەری زمانە وەرگێڕاوەكە دەبەخشێ:
- كش مەلیك
وەك شتومەكی كۆن
لە مەزاتخانەكان دەفرۆشرێین
هەر وەكو داشی دامە لە ئۆینێكدا
ئاغاكان دەمانخۆن
ئەم نیشتیمانە زۆر لە شەترەنج دەچێ
كش مەلیك هەمیشە دووبارەیە
... . ئەمە و دەیان شیعری جوانتر و ناسكتر لەم كۆڵەشیعرەدا بەدی دەكرێ.
هەستی ناسكی شاعیر ئاوێنەیەكە دەبێ رەنگدانەوەی تاڵە موویەكی تێدا بەدی بكرێ، نەك دونیا خرابێ و ئەو هەستی نەجووڵێ. سەلام ئەم هەستەی خۆی لە (دەرژێمە منداڵیمەوە) دا بەرجەستە كردووە زۆربەی لایەنكانی ژینگەی ئەمڕۆی كوردستانی باشووری بەسەر كردۆتەوە، ناسكتر، جوانتر، پوختەتر و كەمتێچووتر لە كۆمەڵە شیعری هێلانەیەك لە پەشمەك.