دیمانە: محەمەد چاوشین
بەرپرسێكی باڵای كۆمەڵەی ئێران دەلێت "كورد لە ئێران نابێتە كەواسووری بەر لەشكری هیچ كەسێك" و جەختیشدەكاتەوە كە "گورزی خستنی نیزامی ئێستای كۆماری ئیسلامی ئێران بەدەست گەلانی ئێرانەوەوەیە".
ئارام مودەڕیسی، ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی (كۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران)، لەم دیمانەیەی (ڕێگای كوردستان)دا، وەڵامی چەند پرسیارێكی پەیوەندیدار بە دۆخی ناوخۆیی ئێستای ئێران و ڕۆژهەڵاتی كوردستان لەدوای شەڕی 12 ڕۆژەی ئیسڕاییل و ئێران و هەروەها چۆنیەتی خۆڕێكخستنی خەڵك و هێزە كوردییەكانی ئۆپۆزسیۆنی ئێران لەم قۆناغەدا، دەداتەوە.
ڕێگای كوردستان: لەبەرچاوگرتنی ئەو دۆخە هەستیارەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئاستی هاوكاری و هەماهەنگیی هێز و لایەن سیاسییەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان لە چ ئاستێك دایە؟ حزب و لایەنە سیاسییەكانی ڕۆژهەڵات تاچەند توانیویانە هاوتەریبی گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە بڕۆن و كاری هاوبەش و لێكنزیكبوونەوە ئەنجامبدەن؟
ئارام مودەڕیسی: لەراستیدا هەستیاربوونی دۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دیاردەیەكی ناوازەی ئەم قۆناغە نییە. رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەبەر كۆمەڵێك هۆكاری ژێۆپۆلۆتیك و ژێۆسیاسی و هتد، لانیكەم ئەگەر نەگەڕێینەوە بۆ سەدەی رابردوو لەو قۆناغەدا هەمیشە چەقی گۆڕانكاری و رووداوە چارەنووسسازەكان بووە. تەنانەت رۆژهەڵاتی ناوەراست بەلەبەرچاوگرتنی چڕی دانیشتووان و ئەتنیك و فرەچەشنی كولتووری و ئایینی و هەراویی بیر و هزری سیاسی وەك بنگەیەكی خۆنواندن و بەرجەستەبوونی بنەماكانی دێموكراسی و مۆدێلی ناوازەی پێكەوەهەڵكردن و پلۆرالیزم، بە یەكێك لە هەرە گرنگترین مۆدێلەكانی لێكۆڵینەوە و نووسینەوەی تێزە ئەكادیمیییەكان دێتە ئەژمار. بەكورتی كوردستانی رۆژهەڵات لەو بازنە ئاڵۆزە پڕ كێشە و گۆرانكارییانەدایە. دەسەڵاتێكی تۆتالیتەر، نەتەوەیەكی مافخواز و، لە هەمانكاتدا خاوەن پێشینە و ئەزموون و قوربانیدان لە پێناو خەباتی رزگاریخوازی نەتەوەیی و هاوتەریب تێكۆشان بۆ دادپەروەری كۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسی و رەگەزی و ئازادی و یەكسانی، بەجۆرێك خەباتی مافخوازانە و رزگاریخوازانەی گەلی كورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە راستیدا نوێنەرایەتی خەباتێكی مۆدێرن و شارستانی و ئەمڕۆیی دەكات، بەجۆرێك بزووتنەوەی كوردی رۆژهەڵات وەك بزووتنەوەیەكی مافخوازانەی نەتەوەیی وەك بزووتنەوەیەكی سێكۆلار، دیموكراتیك و خاوەن بەڵێن بە بنەما و پرەنسیپەكانی دیموكراسی لە ئاستی نێونەتەوەییدا دەناسرێ. بەڵام ئایا ئەگەر بزووتنەوە جەماوەری و مەدەنییەكەی ناوخۆی كوردستانی رۆژهەڵات كە وەك ئەكت و جووڵەیەكی مەدەنی كاریگەر خاوەن سەروەری و سالاریی خۆیەتی بخەینە لاوە، حزبە سیاسییەكانی كوردستانی رۆژهەڵات لە ئاست ئەو ئەرك و پەیامە گرنگە مێژووییەدان؟ نەخێر.
هەڵبەتە ئەگەر ئەو نەخێرەش ئەوەندە دڵساردكەرەوە نییە بەڵام لە ئاست چاوەروانییەكاندا نییە. حزبەكانی كوردستانی رۆژهەڵات ئەزموونی چەند قۆناغێكی هاوكاری و هاواهەنگییان بووە و گرنگترینیان ناوەندی هاوكاری حزبەكانی كوردستانی ئێران بوو كە دەكرێ وەك باشترین و سەركەوتووترین ئەزموونی هاوكاری نێوان حزبەكانی كوردستانی ئێران ئەژمار بكرێ. ئەم ناوەندە بە تایبەت لە قۆناغی سەرهەڵدان و گەشەسەندنی شۆرشی ژن ژیان ئازادیدا، كە بەهۆی مەرگی ناڕەوای ژینای كچە كورد لە تاران و بەدەست دامودەزگای ئەمنییەتی كۆماری ئیسلامی روویدا، سەنگ و قورساییەكی زۆر بەرچاوی بە بزووتنەوەی كورد لە كوردستانی رۆژهەڵات بەخشی. لە ناوخۆی كوردستان و لە هەموو ئێراندا وەك ناوەندێكی باوەرپێكراو و خاوەن ئۆتۆریتە و بەهێز چەندان مانگرتنی گشتی و سەرتاسەری هەم لە كوردستان و هەمیش لە ئاستی ئێراندا وەرێخست و سەركردایەتی كرد. لە ئاستی نێودەوڵەتیدا وەك ناوەندێكی ناسراو و ئادرەسێكی بزووتنەوەی كورد لە ئێران ناسرا و بوو بە پێگەیەك بۆ خەباتی رزگاریخوازی كورد لە رۆژهەڵاتدا. بەداخەوە بە كۆمەڵێك هۆكار كە لەوانەیە نە ئەجندای ئەو دیمانەیە بێ و نە گونجاو بێ بچینە نێو وردەكاریی، ئەم ناوەندە سڕ كرا. بەڵام سەرەڕای ئەوەش و بە كردەش بەبۆنەی رووداو و پێشهاتی جۆراوجۆرە لە ئێران و كوردستان و حزب و لایەنە سیاسییەكانی كورد بە لەبەرجاوگرتنی هەموو جیاوازییە فیكری و ئایدیۆلۆژییەكانیان بەهاوبەشی و یەكدەنگ بانگەواز و پلاتفۆرمی هاوبەشیان روو بە كۆمەڵگەی كوردستان لە ئێران بووە و وەڵامی زۆر ئەرێنی و پۆزەتیڤیشیان وەرگرتووەتەوە. بۆ نموونە مانگرتنی گشتی و سەرتاسەری خەڵكی كوردستان لە رۆژی ١٠ی رێبەندانی دوو ساڵ لەوەپێش كە لە وەڵامدانەوەی خەڵكی كورستان بە بانگەوازی حزبەكانی كوردستانی رۆژهەڵات بەبۆنەی لەسێدارەدرانی چوار پێشمەرگەی كۆمەڵە بەڕێوەچوو. پاش ئەوە و دوای تێپەڕینی چەند ساڵێك هەوڵێك لە ئارادایە بۆ سازدانی پلاتفۆرمێكی هاوكاری و لێكنزیكبوونەوەی حزب و لایەنە سیاسییەكانی كوردی رۆژهەڵات كە هەتا ئێستا ئاكامێكی ئەوتۆی نەبووە كە شیاوی باسكردن بێ كە هیوادارین ئەم هەوڵانە لەپێناو هاودەنگی و یەكڕیزی لایەنە سیاسییەكانی كوردی رۆژهەڵاتدا بەئاكام بگەن. بەڵام سەرەڕای ئەوە سەبارەت بە پرسە ئەمنییەكان و بەتایبەت گوشارەكانی كۆماری ئیسلامی لە رێگای حكوومەتی عێراق و حكوومەتی هەرێمی كوردستانەوە بۆ جێبەجێكردنی پرۆسەی چەكداماڵێن و راگواستنی بنەماڵەكانی رۆژهەڵات بۆ كەمپە دیاریكراوەكانی (سوورداش) هاوكاری و هەماهەنگییەكی تۆكمە و نزیك و جێی رەزامەندی و دڵخۆشكەر بۆ خەڵكی كوردستان، لانیكەم لە نێوان لایەنەكانی كۆمەڵە و رێكخراوی كوردستانی حزبی كۆمۆنیستی ئێران (كۆمەڵە)دا هەیە، كە گەلێك دەستكەوتی باشی بووە. هیوادارین ئەو هاوكارییانە نەك لەنێوان لایەنەكانی كۆمەڵە، بەڵكوو لەنێوان كۆمەڵە و هەموو لایەنەكانی دیكەی كوردستانی رۆژهەڵاتدا پەرەبستێنێ و كۆمەڵە بەشبەحاڵی خۆی لەو پێناوەدا درێغی نەكردووە و ماندووش نابێت.
ڕێگای كوردستان: بە لەبەرچاوگرتنی هەموو ئەو ئەگەر و پێشهات و گۆڕانكارییانە، پێشبینی چ پاشەڕۆژێك بۆ ڕۆژهەڵاتی كوردستان دەكەن؟
ئارام مودەڕیسی: لەراستیدا و بەتایبەت لە دونیای سیاسەتدا رەنگە ئەستەم بێ بكرێ پێسبینییەكی زۆر دەقیق وەك "مەدینەی فازلە" یان هەمان شاری خەونەكان بكرێ، بەڵام بە تایبەت هەم بە گەڕانەوە بۆ مێژوو و هەمیش شۆڕبوونەوە بۆ ناو چەقی رووداوەكانی ئێستا و لێكەوتەكانی دەكرێ رەشنووس یان گۆشەڕوانینێكی نزیك لە واقیعی دواڕۆژی پێشهاتەكان قسەی لێبكرێ. كوردستانی رۆژهەڵات لانیكەم لە مێژووی زیندووی بە بیری من و زۆرێك لە تاكی ئەم سەردەمە ئەزموونی خەبات لە دژی دوو دەوڵەتی ناوەندیی پاوانخواز و چەوسێنەری هەیە و ئەزموونی یەكەم كۆماری كوردستانی لە مێژووی خەباتی خۆیدا هەیە كە بەدڵنیاییەوە وێڕای هەموو شانازییەكانی بێگومان ئەم ئەزموونە تەژی لە كەموكوڕی و كاری بە سەرەنجام نەگەیشتووە. ئەگەر زۆر بە ناخی ئەم قۆناغانەدا رۆنەچین و لە راستیدا وەڵامێكی تا رادەیەك رۆشن بە پرسیارەكەی بەڕێزتان بۆ خوێنەری "رێگای كوردستان" روونبكەینەوە، دەبێ بڵێم پاشەڕۆژی كورد و پرسی كورد لە كوردستانی رۆژهەڵات زۆر پێوەندی هەیە و ئاڵاوە بەو خەون و ئارەزوو و پرۆژە و پلانانەی كە كورد لەو پارچەیە چ وەك تاك و چ وەك رێكخراوی سیاسی بۆ خۆی دیاریكردووە. من تەنیا دەتوانم نوێنەرایەتی رووانگەی خۆم لەو بوارەدا بكەم كە بێگومان رووانگەی منیش لەژێر كارتێكەریی رووانگەی حزبەكەم واتە كۆمەڵەی شۆڕشگێڕ دایە.
كورد لە كوردستانی رۆژهەڵات شایانی ئازادییە، ئازاد ژیان، ئازاد بڕیاردان لە هەموو رەهەندەكانی سیاسی و كۆمەڵایەتی مافێكی بێ ئەملاولای گەلی كوردە نەك لە كوردستانی رۆژهەڵات بەڵكوو لە هەموو پارچەكانیدا، چوونكە لەو پێناوەدا خەباتی كردووە، قوربانیداوە و ئازاری چەشتووە. بەڵام ئێستا كە قسە لە كوردی كوردستانی رۆژهەڵات دەكەین پێویستە تۆزێك بگەڕێینەوە بۆ دواوە، بۆ چوار دەیە لەوە پێش، كە رژێمی پاشایەتی ئێران هەڵوەشایەوە، دەسەڵاتی ئیسلامی لە ئێران هاتەسەركار. ئەگەر كورتیكەمەوە كورد لە ئێران و بەتایبەت بزووتنەوەی چەپی كورد كە شوێندانەرترین و كاریگەرترین و بەهێزترین تێكۆشەرانی دژی پاشایەتی بوون پاش هاتنەسەركاری ئەم دەسەڵاتە تۆتالیتەرە ئایینییە لە ئێران بەداخەوە سەرەڕای هەموو خەبات و قوربانیدانێك كە بوویان نەك هیچ دەور و رۆڵێكی كاریگەریان لە پێكهاتە و دامەزراوەكانی پاش سیستەمی پاشایەتی نەبوو، بەڵكوو وەك خەڵك و پێكهاتەیەكی پەراوێزخراو خرانە بەر دەم تەنیا یەك بژاردە: كۆماری ئیسلامی ئەرێ یان نا. هەرچەند گەلی كورد بەخۆشحاڵییەوە و بەتایبەت لە ژێر كاریگەریی هێزە چەپەكان و تایبەتیتر بەهۆی هێژمۆنی كۆمەڵەوە گەورەترین و مێژووییترین وەڵامی "نا"یان بە كۆماری ئیسلامی دایەوە و كوردستان بەئێستایشەوە سەنگەری بەرگری مایەوە، بەڵام هەرگیز و هەتا ئێستایش كورد نەیتوانی وەك پێكهاتەیەكی ئەتنیكی و نەتەوەیی دیار لەسەر سیاسەتداڕێژی و نووسینەوەی دەستوور لە ئێرانی دوای پاشایەتی هیچ جێگەیەكی بێ و هەروەك رەوتێكی مێژووكرد بۆ مافەكانی خۆی خەبات دەكات. بۆیە پێشبینی پاشەڕۆژی كورد لە ئێراندا گرێدراوی تەماح و ئارەزووی كوردە لەو وڵاتەدا. كورد لە كوردستانی رۆژهەڵاتدا دەبێ سەرەتا خۆی رێكبخات، كۆدەنگی و هاودەنگی تۆكمەی هەبێ و لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی دیموكرات و سێكۆلاری ئێرانی لە ئێستاوە بكەوێتە گفتوگۆ و مافەكانی گەلی كورد وەك خەتی سووری خۆی بە گیان و دڵ بپارێزێ و دەبێ كار بۆ ئەوە بكات لە ئێرانی داهاتوودا لە ناوەندەوە، هەڵبەتە ناوەندێكی دیموكرات و ملكەچی فرەیی و فرەچەشنی لە ئێراندا خۆی بەشێك بێ لە سیاسەتداڕێژی و هەر بەو پێودانگەش تەنیا و تەنیا لە بەرژەوەندی خەڵكی كوردستانەوە و پشتبەستوو بە بنەماكانی دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ و بەپێی ستانداردەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی. كە وابوو داهاتووی كوردستانی رۆژهەڵات بەستراوەتەوە بەو هاوكێشە ئاڵۆزە، بەڵام بیرمان نەچێ كە كوردستانی رۆژهەڵات دەوڵەمەندە بە بیر و هزری سەردەمییانە و كۆمەڵگەیەكی مەدەنی زیندوو و حزبی سیاسی مۆدێڕن. بۆیە نازانم رەوتی رووداوەكان چۆن دەبێ بەڵام بەپێی هەموو خوێندنەوەكان لە ئەگەری هەر گۆرانكارییەكدا، كورستانی رۆژهەڵات ماك و سەرچاوی دیموكراسی و پاڵنەر و داهێنەری پێكەوەژیان و ئازادی دەبێت.
بۆ وەدیهاتن و زەمانەت و بەكردەوە دەرهاتنی ئەم ئەركە دەبێ شەو و رۆژ بخەینەسەریەك بۆ پێكهێنان و دامەزراندنی ناوەندێكی سیاسی و بەڕێوەبەری ژیر و وشیاری پێكهاتوو لە حزبەكانی كوردستانی رۆژهەڵات و چالاكانی مەدەنی و رابەرانی مەیدانیی بزووتنەوە جەماوەرییەكان بە سێكتاریزمی حزبی و فكری.
ڕێگای كوردستان: ئایا ئەوە ئیمكانی جێبەجێبوون و بەرجەستەبوونی هەیە؟
ئارام مودەڕیسی: بۆ نا، من خۆشبینم كە بەپشتیوانی چالاكانی ناوخۆ و رابەرانی خەباتی مەدەنی مژدەیەكی خۆش دەبێت بۆ خەڵكی كوردستانی رۆژهەڵات. بێگومان كاری دەوێت، دڵفراوانی گەرەكە و لەخۆبوردوویی.
ڕێگای كوردستان: زۆر كەس پێشبینی ئەوەیان دەكرد لەگەڵ ئەگەری وەشاندنی گورزی سەربازی لەدژی ئێران، ڕاپەڕینی خەڵك لە هەموو بەشەكانی ئێراندا سەرهەڵدەدات، بەڵام ئەوە ڕووینەدا، لێكدانەوەی ئێوە لەوبارەوە چییە؟
ئارام مودەڕیسی: لە راستیدا مەرج نییە هێرشی دەرەكی یان شەڕێكی لاوەكی ببێتە هۆكاری سەرهەڵدان و گەیشتنە لوتكەی ناڕەزاییەتییە جەماوەرییەكان، كە زۆر جار بەهەڵە خوێندنەوەی بزووتنەوەیەكی رووخێنەری جەماوەری لێدەكرێت، بەپێچەوانە هێندێكجار و لەوانە لە شەڕی دوازدە رۆژەی نێوان ئێران و ئیسراییلدا، تەنانەت بە بەشداری ئەمریكاش لە كۆتاییەكانیدا ئەوە رووینەدا كە هێندێك كەس پێیانوابوو دەبێ رووبدات.
رژیمی كۆماری ئیسلامی كە هەر لە یەكەمین رۆژەكانی هاتنەسەركارەوە درووشمی نەمان بۆ ئەمریكا و نەمان بۆ ئیسراییلی كردە ئامانجی سەرەكی خۆی و لە ماوەی نزیك بە ٤٧ ساڵی رابردوودا بەتایبەت ئیسراییڵی وەك دوژمنی سەرەكی خۆی پێناسەدەكرد، لە یەكەمین ساتەكانی شەری ١٢ رۆژەدا تێكڕوخا. دەتوانین بڵێین كە ناسراوترین سەركردە سەربازییەكانی و زانا ئەتۆمییەكانی خۆی لەدەستدا. بێجگە لە ناوەندە سەربازی و ئەمنییە لاوەكییەكانی دەتوانین بە پشتبەستن بە ئاماری خودی ناوەندە ئامارییەكانی كۆماری ئیسلامی بڵێین گرنگترین بنكە و ناوەندە سەربازیی و نیزامییەكانی لە تاران، تەورێز، مەشهەد، شیراز، هەمەدان، كرماشان و ئیسفەهان لەناو بران. كاتێك ترامپ بە نێوەندگیری ئەردۆغان مەبەستی بوو لەگەڵ خامنەیی پێوەندی هەبێ تەنانەت سەرۆك كۆمار و وەزیری دەرەوەی ئیرانیش نەیانتوانی پێوەندی بە خامنەییەوە بكەن. ئەوە لوتكەی قەیرانی بێ متمانەیی لە دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامیدا نیشاندەدا. ئەمە بۆ لایەنگرانی كۆماری ئیسلامی تراژیدییە كە هەتا ئێستاش بە هەڕەشە و بە فەتوای ناوەندە ئایینییەكان خەریكی پاساوكردنین، بەڵام لە بەرامبەردا كە دەبینین كۆماری ئیسلامی تەنانەت بۆ پاراستنی پلەبەرزترین كەسایەتی خۆی ئاوا دەستەوستان بووە و بۆتە مایەی گاڵتەجار، بەڵام بۆ سەركوت و داپڵۆسینی ناوخۆ دەستكراوە بووە. كۆماری ئیسلامی لە راستیدا خەڵكی ئێران و ئازادیخوازانی ئێران بە دوژمنی راستەقینە و بە مەترسی جیددی بۆسەر مانا و نەمانی خۆی دەزانێت، هەر بۆیە هەموو ئامادەكارییەكی بۆ سەركوتی خەڵك كردووە، لە هەموو شەقام و كۆڵانەكان گرووپی بەدەر تەنانەت لە یاسای سەقەتی كۆماری ئیسلامی بڵاوەپێكردووە، ماڵ و ئۆتۆمبێل و دوكان و جەستە و هاتوچۆ و جووڵەی خەڵك كۆنترۆڵدەكەن. دەزگای قەزایی كۆماری ئیسلامی هەر لە چەشنی ساڵانی سەرەتای هاتنەسەركاری خۆی، دادگاییكردنی چەند دەقیقەیی و جێبەجێكردنی لەسێدارەدانی خەڵكانی لەژێر ناوی سیخوڕ و هاوسۆزی ئیسراییل و دژایەتی لە خودا دەستپێكرد. كەشوهەوای سیاسی و رۆژنامەگەری و چالاكیی مەدەنی بەپاساوی شەڕ بەرتەسك و بەرتەسكتر بوونەوە. قورسایی ئابووری داڕماوی ئێران بە چەند قات زیاتر بەسەر خەڵكدا شكایەوە و بەگشتی مۆڵەتی كوشت و بڕ و رەشەكوژی بەپاساوی شەڕی دەرەكی دەركراوە. بەڵام لە كوردستان خوێندنەوە و لێكدانەوە و ئاكامی شرۆڤەی حزبە سیاسییەكان و چالاكان و هەڵسوراوانی مەدەنی ئەوە بوو كە كوردستان نەبرێتە مەیدانی شەریَِكی نابەوەخت و نابەرابەر. دیارە حزبەكانی كوردستان بەگشتی لەسەر ئەو بڕوایەن كە شەڕی دەرەكی شەڕی كورد نییە بەڵام دەكرێ دەرفەت بێ بۆ كورد و هەر ئەوجۆرەش كە پێشبینیدەكرا سەرەڕای شكان و داڕمانی هەیمەنەی دەرەكی كۆماری ئیسلامی بەڵام هێشتا لانیكەم سەرەڕای شەڕی ١٢ رۆژە، كەوتنی یەكجارەكی ئەم رژیمە كاتی ماوە. ئێمە پێمانوایە ئەم شەڕە هەرچەند ویستی ئێمە نییە بەڵام دەكرێت یارمەتیدەرمان بێت، لێ گورزی خستنی كۆماری ئیسلامی بەدەست گەلانی ئێرانەوەیە. ئەوە بۆچوونی تایبەتیی خۆمە و پێوەندی بە حزبەكەمەوە نییە: بەپێی ئەزموون، كورد نابێتە كەواسووری بەر لەشكری كەس و بەسەرنجەوە لە ناوەند دەڕوانێت، ئەگەر بەپێی گونجاویی دەرفەت ناوەند جووڵەی كرد بێگومان كورد وەك ئاڵاهەڵگری دیموكراسی، سێكۆلاریزم، پارێزەر و باوەڕمەندی فرەڕەنگی و فرەدەنگی گرنگترین فاكتەری گۆڕانكارییەكانی داهاتووی ئێران دەبێ و گومان لەوەدا نییە بە نەمانی كۆماری ئیسلامی پرسی كورد لە ناوچەكە بەگشتی چارەسەر دەبێت.