بەشداری لە كۆڕبەندی چەپی كوردستان لە ئامەد

بەڕوونی

كاوە مەحموود

بەشداری لە كۆڕبەندی چەپی كوردستان لە ئامەد

پرۆسەی ئاشتی‌و ئاسۆی چاوەڕوانكراو

پێشەكی

تێكۆشان بۆ ئاشتی ‌و دیموكراتی ‌و وەدیهێنانی مافەڕەواكانی گەلی كوردستان لە باكوور ‌و دەستپێكی قۆناغێكی نوێ لە پاراستنی ئاسایش ‌و تەرخانكردنی وزەی مرۆیی ‌و دارایی بۆ گشەپێدان ‌و پێشكەوتن ‌و گەیشتن بە قۆناغێكی كاریگەر لە بەیەكەوەژیانێكی پشتبەستوو بە قەناعەت‌و قایلبوون لەسەر بنەمای كۆمەڵگەی مەدەنیەت‌ و هاووڵاتیبوون، بێگومان پرۆسەیەكی سیاسییە ‌و هاوكات لەگەڵ باوەڕبوونی هێزی سیاسی بۆ سەرخستنی ئەم پرۆسەیە، كە كەس تیایدا دۆڕاونابێت ‌و سەرجەم هێزی سیاسی خەمخۆر بۆ ئاشتی ‌و گەشەپێدان براوەدەبن، گرنگە هێزی كۆمەڵایەتی بە هەموو چین ‌و توێژێكەوە كار بۆ دروستبوونیڕای گشتی خەڵك بكەن‌ و لە كۆتاییدا بەسەرخستنی پرۆسەی ئاشتی لاپەڕەیەكی ململانێی دژوار كۆتاییدێت، سەرجەم گەلانی ئەم دەوڵەتە براوەدەبن.

پێداویستیبوونی ئاشتی

ڕەوابوون ‌و شوناسی هەنووكەیی وەك ئەركێكیڕاستەخۆی پرۆسەی ئاشتی لە گرنگی پێداویستیبوونی ئەم پرۆسەیەیە بۆ پێنج لایەن بەدیدەكرێت:

یەكەم/ لایەنی دەسەڵات لە توركیا كە پێویستی بەم پرۆسەیە هەیە بۆڕاگرتنی بەفیرۆدانی وزەی دارایی ‌و مرۆیی دەوڵەت لە ململانێیەكی چەكداریدا، كە زیاتر لە چل ساڵ بەردەوامە.

دووەم/ لایەنی پ.ك.ك، كە پێویستە سەرجەم گۆڕانكارییەكانی جیهان لە بواری سیاسی ‌و تەنانەت لە بواری شێوازی خەبات تێبگات ‌و سەردەمی ئەمڕۆ بەهۆی زۆر هۆكارەوە سەردەمی شەڕی چەكداری بۆ وەدەسهێنانی ئامانجی سیاسی نییە.

سێیەم/ لایەنی گەلانی توركیا كە پێویستییان بە ئاشتییەكی بەرقەرار هەیە ‌و هیچ نەتەوە‌ و پێكهاتە ‌و گەلێكی ئەم وڵاتە هەست بە پەراوێزخستن نەكات‌ و چەمكی هاووڵاتی ‌و بەیەكەوەژیان نەك تەنیا تاك، بەڵكو سەرجەم گەلانی دەوڵەت كۆبكاتەوە، ئەمەش مانای مافییەكسان لە هەموو بوارەكانی ئیدارە ‌و خوێندن بە زمانی دایك ‌و سەرجەم مافە كەلتوورییەكان دەگرێتەوە‌ و چەمكی دەوڵەتی هاووڵاتی ‌و حوكمڕانی باش دابیندەكرێت.

چوارەم/ لایەنی گەلی كوردستانە لە باشوور ‌و ڕۆژئاوا ‌و رۆژهەڵات، كە چارەسەری ئاشتی ئەبێتە نموونەیك بۆ دەسەڵاتدارانیڕۆژهەڵات بۆ چارەسەركردنی دۆزیڕەوای گەلی كوردستان لەڕۆژهەڵات لەڕێگای دیالۆگی دیموكراسییانە ‌و باوەڕبوون بە ئاشتی ‌و چەمكی هاووڵاتییەكسان ‌وڕەنگدانەوەی ئەم ئاراستەیە لە دەستووری ئەو وڵاتەدا.

بە هەمان شێوە سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی پشتگیرییە بۆ سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی لەڕۆژئاوا ‌و بەردەوامبوونی دیالۆگ ‌و تێكۆشان بۆ دەوڵەتێكی مەدەنی دیموكراسی لامەركەزی لە رۆژئاوا‌ و كۆتاییهاتن بە دیاردەكانی تیرۆری داعش‌ و گرووپەكانی لە شێوەی ئەو لە سوریای نوێدا.

بە هەمان شێوە سەرخستنی ئەم پرۆسەیە لە بەرژەوەندیی باشووری كوردستانە‌ و دەبێتە هۆی كۆتاییهاتنی ئەوڕەوشەی، كە چەندین ساڵ بەهۆی ئۆپەراسیۆنی سەربازی ‌و بوونی شەڕی پ.ك.ك ‌و سوپای توركیا لە نێو خاكی هەرێمی كوردستاندا بەردەوامبوو.

لە هەمان كاتدا سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی دەبێتە هۆی پتەوكردنی پەیوەندیی نێوان هەرێمی كوردستان‌ و توركیا‌ و ئاساییكردنەوەی پەیوەندیی نێوانڕۆژئاوا ‌و توركیا.

پێنجەم/ لایەنی گەلان‌ و دەوڵەتانیڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، كە سەرخستنی ئەم پرۆسەیە زەنگێكە بۆ سەرجەم لایەنەكانی ململانێی ناوچەیڕۆژهەڵاتی ناوەند، كە دەكرێ ئاشتی لەم ناوچەیەدا بە بڕیاری خودی گەلانی ناوچەكە ‌و بە باوەڕبوونیان بە دیالۆگ ‌و یەكسانی لە مافدا، پەردە لەسەر لاپەڕەی شەڕ‌ و ناكۆكی دابخەن ‌و دەلاقەی ئاشتی بكەنەوە بۆ ئەوەی تیشكی خۆری ئازادی ‌و ئاسایش‌ و ئاشتی ژیانی سەرجەم گەلانیڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستڕووناككاتەوە‌ و دەستێوەردانی دەرەكی ‌و دروستكردنی جەمسەری ململانێ لەم ناوچەیەدا كۆتاییبێت.

ئەگەرەكان چیمان پێدەڵێن

یەك/ لە مێژووی سیاسیی ناكۆكی ‌و ململانێیەكان لە توركیا ‌و باكوور ‌و بە هەمان شێوە لە میانەی ململانێیەكان لە ناوچەكەدا بەگشتی، پێشتر هەوڵی دیالۆگ دراوە، كە بەداخەوە نەگەیشتۆتە ئاستی مەبەست، كە بەرقەراركردنی ئاشتی ‌و دابینكردنی مافەكانە.

گرنگە سەرجەم لایەنەكان بە دیدێكیڕەخنەگرانەوە هەڵسەنگاندنیان بۆ پرۆسەكانی پێشتری ئاشتی هەبێت ‌و بیركردنەوە لەوەی مافی كەم بە بەرامبەر بدەیت ‌و نوێنەرییەك نەتەوە بیت ‌و لە هەمان كاتیشدا پێتوابێت بە گەڕانەوە بۆ چەكیان بەكارهێنانی جۆرەكانی هێز ‌و فشاری هەمەجۆر ململانێیەكانیەكلادەكەیتەوە. ئەم بژاردەیە دەركەوت بێ بەرهەمە ‌و بە تونێلێكی داخراودا دەڕوات‌ و نە ئاشتی ‌و ئاسایش بۆ دەوڵەت دابیندەكات ‌و نە مافیڕەوای گەلیش مسۆگەر دەكات، بۆیە جگە لە بژاردەی دیالۆگ ‌و ئاشتی‌ و دابینكردنی مافییەكسان، بژاردەكانی دیكە كارەساتبارن لەسەر دواڕۆژی سەرجەم گەلانی ئەم دەوڵەتە.

دوو/ لەڕێڕەوی پرۆسەكانی ئاشتی ‌و ئەزموونە جۆراجۆرەكانی گەلانی دیكەدا، بەرژەوەندی تایبەتی هەندێ ناوەندی ناوخۆیی تەرەفدار لە كێشەكان بەئاراستەی كۆسپدانان ‌و ڕێگاگرتن ‌و سەرنەخستنی پرۆسەی دیالۆگ‌ و ئاشتییە. ناوەڕۆكی بیركردنەوەی ئەم جۆرە ناوەندانە، كە هەندێ جار بیانووی سیاسی ‌و ئایدیۆلۆجی دەهێننەوە‌ و خۆیان بە خەمخۆری لایەنێك لە لایەنە بەشداربووەكانی پرۆسەكە دەزانن، لە دوو حاڵەت بەدەر نییە، حاڵەتییەكەم دۆگمای سیاسی ‌و ئایدیۆلۆجی ‌و حاڵەتی دووەم دیاردەی دەوڵەمەند‌ و زەنگینەكانی جەنگ، كە بەهۆی شەڕەوە سامان پەیدادەكەن، جگە لەم دوو حاڵەتەش بەرژەوەندی دەوڵەتانی دەرەكی نەیار بە پرۆسەی ئاشتی، كە بەرژەوەندییان لەگەڵ مانەوەی ئەم كێشە ناوخۆییەیە لە دەوڵەتی توركیا بەشێكە لە كۆسپەكانی پرۆسەی ئاشتی.

بۆ بەردەوامبوون ‌و سەرخستنی كاروانی پرۆسەی ئاشتی چی پێویستە؟

یەك/ كاركردنی بەپەلە بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكاری پێویست لە دەستوور‌ و یاساكاندا، كە ئەمەش لە كاتی ئەنجامدانی نیشانە ‌و ڕەنگدانەوەی سووربوونی دەسەڵاتی دەوڵەتە لەسەر بەئەنجامگەیاندنی ئەم پرۆسەیە.

دوو/ ئازادكردنی بەند‌ و گیراوە سیاسییەكان، كە ئەمەش متمانەیك بۆڕای گشتی دروستدەكات سەبارەت بە جەختكردن لەسەر بەردەوامبوونی كاروانی پرۆسەی ئاشتی‌ و پێدانی ئەم نازناوە بەم پرۆسەیە، كە دەبێتە هۆی زیاتر قوڵبوونەوە و متمانە دروستكردن.

سێ/ سوودوەرگرتن لە ناوەندگیری دۆستانی ئەم پرۆسەیە، بەتایبەتی لە باشوور، كە دەكرێت سەرۆك بارزانی ‌و بەڕێز نێچیرڤان بارزانیڕۆڵی گرنگی ناوەندگیری خەمخۆر بۆ ئەم پرۆسەیە بگێڕن، بەتایبەتی ئەم بابەتە داواكاری بەڕێز ئۆجئالان بوو.

 لە كۆتاییدا هەروەكو چۆن مارتن لوسر كینگ لە 28ی ئابی 1963 لە گوتارە بەناوبانگەكەیدا وتی: من خەونێكم هەیە‌، مەبەستییەكسانیی نێوان سپیپێست ‌و رەشپێستی ئەمەریكا بوو، بێگومان گەلی كوردستانیش خەونی هەیە كە پێویستی بە تێكۆشانی بێوچانە.