ڕزگار عومەر
لەناو چەندان نەریتی هەندێك لە بزوتنەوەکانی چەپدا، زۆرجار بە گاڵتەوە باسی چەمکەکانی وەکو "ئاشتی"، "پێکەوەژیان" و "هاوئاهەنگی کۆمەڵایەتی" دەکرێت. لە زمانی هەندێك لەوان ئارگومێنتە باوەکە ئاوا بەڕێوەدەچێت:
ئایدۆلۆژیای بۆرژوازی باسی "ئاشتی" دەکات نەک لەبەر ئەوەی بەدوای تەبایی مرۆیی دەگەڕێت، بەڵکو لەبەر ئەوەی ئاشتیخوازی "خەباتی چینایەتی" بێهیواو لاواز دەکات! ئەم ڕەخنەگرانە بانگەشەی ئەوە دەکەن کە بانگەوازی "پێکەوەژیان" دژایەتییە چینایەتیەکانی نێوان چینەکان نەرمدەکات و هانی کرێکاران دەدات کە توانای شۆڕشگێڕانەی خۆیان لەبیر بکەن! لەم ڕوانگەیەدا بە چینی کرێکار دەوترێت ئەگەر باوەڕتان بە ئاشتیخوازی هەبێت ئەوە چینی دەسەڵاتدار درێژە بە دەسەڵاتی خۆی دەدات!
بەڵام ئەم لێکدانەوەیە لە کاتێکدا کە پشتی بە ڕەخنە لە "ئاشتیخوازی" بۆرژوازیدا بەستووە، بەڵام بە دڵنیایی لە توانایدا نییە ئاڵۆزیی سیاسەت و چەمکی ئاشتی بە تەواوی لە ئەمڕۆی جیهاندا بگرێتەوە، نە دەشتوانێ وەڵامێك بە پرسە پڕ لە قەیرانەکانی گەرمی "شوناس" و ئەزموونی ژیاوی کرێکاران لە کۆمەڵگە هەمەچەشن و فرەنەتەوەییەکاندا بدات،
چونکە دیدگایەکە بەهرەمەند نییە لە بینینی ئەو کێشە و میکانیزمە بنەڕەتیانەی لە نێو ژیانی کۆمەڵگەدا دێ و دەچێ، چونکە خاوەنی ئەم لێکدانەوانە سوودیان لە زۆر دەقی مارکسیزم بینیوە، تەنیا وەکو سەرمایەسازی مەعنەوی و داڕشتنی گوتاری سیاسی پەیگیر مامەڵە دەکەن، چونکە هەرگیز لە هیچ بەشێك لە تیۆری مارکسیزم و لە ئەزموونی گەشەی فیکری "مارکس"خۆی لە پاڵ میراتی شۆرشگێڕیدا خەرمانێك لە تێڕوانینی "کۆمەڵناسی" مارکس و مارکسیزم نابینن، چونکە هێشتا ئامادەنین مامەڵەیەکی نوێ لە گەڵ گرنگی کۆمەڵناسی بکەن.
ئەو گریمانەیەی کە بانگەشەکردن بۆ چەمکی "ئاشتیخوازی" بە هۆکارێك دەبەستێتەوە لە لاوازکردنی هۆشیاری چینایەتی، لە ڕووی سیاسی و مێژویی و کلتورییەوە تابڵێی سادە و سەرتوێژێکی تەنکە لە بینینی داینامیکیەتی جوڵەی سەرخانی کۆمەڵگە، چونکە ئەمە خۆی دەبێتە هەنگاوێکی ناهۆشیارانە لە دابڕان لە ڕاستیەکانی شێوە و "فۆرمە جۆربەجۆرەکانی ستەمکردن" دژ بە چین و توێژە لاوازەکان.
لە ڕاستیدا لە مێژووی نوێدا "ئاشتی" و "پێکەوە ژیان" لە زۆر کەیس و حاڵەتدا ڕێگری لە دڕندەیی و جینۆساید و خولگەی توندوتیژی تۆڵەسەندنەوەی بێشومار کردووە کە لە تێکرای زیانە گشتییەکانی زۆر کەمکردووە، دەنا ئەو کوشتارگانەی کە کراوان ژمارەکانیان چەندبار دەبوو.
هەڵگران و چالاکوانانی چەمکەکانی "ئاشتی" و"پێکەوەژیان"؛ بەشداربوونە لە بنیات نانی ئەڵقەیەکی تر لە بەرگری کە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ ئەرکەکانیان زۆر زەحمەتتر دەبێت، بە هۆی ئەو ئایدیۆلۆژیا پەیگیریانەی دەسەڵاتەکانی ناسیۆنالیزم و حیزبە ئاینیەکان و ڕەیسیستەکان ئاگری خۆشتر دەکەن، بەڵام بەم پرەنسیبانە چین و توێژ و گروپ و کۆمیونیەتیە لاوازەکانیان لەزۆر بەرامبەرکێ پاراستووە، توانیویانە دوای وێرانی جەنگ و کوشتارگاکان کە هەمدیس هێزە سیاسییەکانی لەسەرەوە ڕیز کراوان کردویانە بە پێچەوانەی ویستی ئەوان لە نێو کۆمیونیتی و جێنشینەکان و جەماوەر و چینی سەر بە نەتەوە و ئیسنیکی جیاواز "باوەڕ بەیەکتر" دروست بکەنەوە،
ئەم باوەڕ دروست کردنە لە شوێنی گەرمەکانی زۆرانبازی و جەنگ و جینۆساید ئەگەر بە دابڕاوی و لە دوورەوە سەیری بکەیت بە دڵنیایی "گرنگ" نایەتە بەرچاو، بەڵام کە لە نێو قوربانیانی سیاسەت و ئایدیۆلۆژیای پەیگیری سیستەم و دەسەڵاتەکان و لە نێو بۆنی گەڕەك و شاری ڕوخاو دەتەوێ ماناو متمانە بە ژیان دروست بکەیتەوە، کاتێك دەتەوێ ڕێگا خۆشبکەیت بۆ گەڕانەوەی ئاوارەی نێو کەمپی دەوارەکان و کە لە هەندێك شوێن لەبەردەم خێوەتەکانیان شارو دێهاتی خۆیان لێ دیارە، بەڵام دوودڵن لە گەڕانەوە ئەو دەمی تێدەگەیت کە ئاڵۆزی سیاسەت مامەڵەی مەیدانی لە گەڵ کۆمەڵگە زۆر ووردتر و بە تەفسیڵ ترە لە "ڕستەیەکی" ئامادەی گوتاری ڕەخنەیی کە ئامانجەکەی تەنیا تێكشکاندنی نەیارێکی هەمان پایە و هاوشێوەی خۆیەتی لە دووری کێشە ئاڵۆزەکانی کۆمەڵگە.
زۆربەی ئەم چین و توێژانەی قوربانی دەستی جەنگ و ئایدیۆلۆژیا توندڕەوەکانی ناسیۆنالیزم و ئاینن بریتین لە پەراوێزخراوەکان و کوتلە کۆمەڵایەتییە پەرش و بڵاوەکانی چینی کرێکار، لە ڕێگای جێگیرکردنی ئایدیا و کۆنسێپتەکانی ئاشتی و پێکەوە ژیان لە نێو ئەم چین و توێژانە لە ئاکامەکانی "قڕکردن" و "ئاوارەبوون" و "جیاکاری" توانراوە بەش یان ژمارەی گرنگ لە درێژەدان بە ستەمێكی خوێناوی پارێزراو بن .
ڕەتکردنەوەی چەمکی "ئاشتیخوازی" وێناکردنی وەکو دەستکاریکردنێکی بۆرژوازی، چاوپۆشیکردنە لەو زیانە مادی و مەعنەوی دەروونییانەی کە توندوتیژی و سەرکوتەکانی "جیاوازی بوون" کە بەسەر مرۆڤی چین وتوێژەکانی خوارەوە دێت ، بەتایبەتی ئەوانەی کەمترین هێز و دەسەڵاتیان هەیە، بنۆڕنە دۆخی کرێکارە کشتوکاڵییەکان و کرێکارانی هۆتێل و چێشتخانەکان کە ئێزیدن، ئەوان تەنیا باجی کرێکاربوون نادەن وەکو زنجیرێکی کۆمەڵایەتی - ئابوری بەڵکو هەموو ڕۆژێکیش وەکو ئێزیدیەك، وەکو شوناسێکی جیاوازی ناسنامەیی یا ئاینی، مرۆڤ بوون و کەرامەتیان بریندار دەکرێ!
بێنە بەرچاو کە تۆ جوتیارێکی ئێزیدت هەموو کارت لە فرۆشتنی ماست و پەنیرو شیردایە، بەڵام لە ئەنجامی خوتبەی مەلایەکی توندڕەو کەس بەرهەمەکانت ناکڕێ، دڵنیام زۆر زەحمەتە بۆ ئەوانەی لە دەرەوەی ژیانی ڕۆژانی کۆمەڵگە لە هەزاران کەسی وەکو ئەم جوتیارە تێبگەن! چەند فەرقی دەکرد ئەگەر بێتوو لەم ناوچەیە، لەم شارەیە؛ بانگخوازەکانی مزگەوتەکان لە جیاتی پف کردن لە "ڕق" لە ئێزیدی باسیان لە "پێکەوە ژیان" کردبا، ئەوەی لە نێو دۆخ و جەهەنەمی کۆمەڵایەتی نەبێ، خۆی لە پەنای شیکردنەوەی موجەڕەد دەشارێتەوە، شۆڕشگێڕیەتێك کە هەرگیز نابێتە دەنگێکی ڕاستەوخۆی کۆمەڵایەتی چونکە ئاگای لە شادەمارەکانی جوڵەوبزێوی پڕ لە ناکۆکییەکانی کۆمەڵگە و قوربانییەکان نییە.
ڕەخنەگرەکان، یان ئەوانەی گاڵتە بەم چەمکانە دەکەن ئەو ڕاستییە پشتگوێ دەخەن کە زۆرێک لە مرۆڤەکان تەنیا لەبەر جێ و شوێنی چینایەتی (کرێکار، مامۆستا، گەنج، ئافرەت) ستەمیان لێناکرێت. ئەوان لە یەک کاتداچەند جۆری ستەم ئەزموون دەکەن؛
نەتەوەیی، ئایینی، زمانەوانی، کۆلۆنیالیستی (داگیرکاری)، ئەم جۆرە لە چەوساندنەوە بە دڵنیایی سەرکوتی چینایەتی چڕترو ئاسانتر دەکات، ئەو دۆخو کەسایەتییەش بەرهەم دەهێنرێت کە بە مرۆڤی"دووجار یان سێجار چەوساوە" دەستنیشان دەکرێت. کرێکارێکی کورد لە تورکیا، کرێکارێکی توێژە لاوازەکان لە هیندستان، کرێکارێکی ڕەشپێست لە ئەمریکا، یان کرێکارێکی کشتوکاڵی ئێزیدی یان کاکەیی لە عێراق هەم ڕووبەڕووی ئیستغلالکردنی ئابووری و هەم هەڵاواردن لەسەر بنەمای شوناس دەبنەوە.
بۆ ئەم جۆرە لە چین و لە مرۆڤی چەند بار چەوساوە، "ئاشتی" و "پێکەوەژیان" وەهمێکی بۆرژوازی نین، بەڵکو پارێزگارییەکی جەوهەرین لە کلتوری وەستانەوە بەرامبەر "توندوتیژی لەسەر بنەمای شوناس"، بەبێ پێکەوەژیان، کەمینە نەتەوەییەکان لە قۆناغی مێژووی دیاریکراودا؛ زۆر پێش ئەوەی هەر ململانێیەکی چینایەتی بەچاوی خۆیان ببینن، ڕووبەڕووی سەرکوت و ئاوارەبوون و جینۆساید بوونەتەوە، ئەم جۆرە لە چەوساندنەوە ئاکامەکانی "مەرگە"، ئینجا دەبێ چ زیرەکیەك، سیاسەتناسی و کۆمەڵناسیەك، لە گاڵتە کردن بەم چەمکانە هەبێت؟
لەو کۆمەڵگایانەی کە بەهۆی دابەشبوونی نەتەوەیی یان ئایینیەوە شکاون، ئاشتی تەنیا ئامرازی هەژموونی چینی دەسەڵاتدار نییە (تەنانەت ئەگەر ئەم دەسەڵاتە توانایبێتی فریودەرانە سەرمایەسازی لێ بکات)؛ بەڵکو لە بەرامبەردا لە بنیاتنانی شێوازێکی تری بەرگریی و پاراستن پێش مەرجێکە بۆ هەر جۆرە هاودەنگییەکی کرێکاران وچین توێژەکانی خوارەوە کە لە باکگراواندی جیاوازن بەڵام لە یەك هەڵ و مەرجی هاوبەشی ژیان و بژێوی هاوبەشن.
کرێکاران ناتوانن لە سەرانسەری هێڵەکانی "شوناسی چینایەتی" یەکبگرن ئەگەر بێتوو لە سەر 'شوناسی" ئاینی و نەتەوەیی و ئیسنیکی یەکتر بکوژن. هۆشیاری چینایەتی پێویستی بە "سەقامگیری" و "سەلامەتی" و "متمانەیە" بارودۆخێک کە مەحاڵە لەو کۆمەڵگایە تێکشکاوەنەدا دروست بکرێتەوە کە بەهۆی توندوتیژی تائیفی و شوناسەکانی ترەوە پارچە پارچەکراوان، بە بێ سوود بینین لە چەمکیتر کە لە هەنگاوی یەکەمدا بەلای کەمی کۆمەڵگەت بۆ دەگەڕێنێتەوە، کۆمەڵگەكە بە دڵنیایی زیانێکی زۆری بەرکەوتووە، بەڵام بەلای کەمی ستراکتۆرەکەی بۆ دەگەڕێتەوە.
ئاشتی و پێکەوەژیان هیچ پێویستی بە لە بیرکردن و فەرامۆش کردنی شوناسی چینایەتی نییە! کرێکارێک دەتوانێت شەڕی سەرمایەداری بکات لە هەمان کاتدا خەبات بکات بۆ پاراستنی کۆمەڵگەکەیان لە گۆشەگیری زۆرە ملێی نەتەوەیی یان ئاینی. لە ڕاستیدا زۆرجار خەباتەکان بۆ "ئاشتی" هۆشیاری چینایەتی تیژتر دەکەنەوە، ئەگەر لە مەیدانی ڕۆژانەدا مامەڵە بکەیت لە گرنگی ئەم فورسەت و داینامیکە تێدەگەیت، بەڵام بە بێ بوون بەشێك لەم مەیدانە سەختەدا ئەم دابڕانە دروست دەکات کە گاڵتەکردن بە چەمك وەکو ئاوخورادنەوە وابێت.
کاتێک کرێکاران دەبینن کە چینە دەسەڵاتدارەکان وهێزە توندڕەوەکان ململانێی "شوناس" نەتەوەیی و ئاینیان لێ دەقۆزنەوە بۆ دابەشکردنیان، ئەوا زیاتر"نەک کەمتر"ئاگادار دەبنەوە لە بەرژەوەندییە هاوبەشەکانیان. بۆرژوازی لە مێژوودا پشتی بە ڕەگەزپەرستی و ناسیۆنالیزم و تائیفەگەری بەستووە، بە وردی لەبەر ئەوەی ترسی لە چینێکی کرێکاری یەکگرتوو هەیە، چەمکەکانی ئاشتی و پێکەوەژیان بەشێکن لە کلتوری دروست کردنی هۆشیاری سیاسی، نەك بە پێجەوانەوە.
بەم شێوەیە بەرگریکردن لە ئاشتی وەک بەرگریکردن لە پاسیڤیەت نییە. ئاشتی پێچەوانەی هیچ جۆرێك لەخەباتی سیاسی نییە؛ بەڵکو لە دژی ئەو هەڵمەت و جەنگ و دۆخانەیە کە وێرانسازی گشتی دروست دەکەن، شار، مرۆڤ، ژیان. پێکەوەژیان پێچەوانەی ئاگایی چینایەتی نییە؛ بەڵکو پێچەوانەی پاکتاوی نەتەوەیی و ئاینییە.
چەپ نابێت توندوتیژی ڕستەی شۆرشگێڕی بەم ڕۆژە بگەیەنێت کە ئەم چەمکە گرنگانە بە بێ گرنگی لەبەرچاو بگرێت. بەڵکو دەبێت دیدگایەکی لەو چەمکانە بخاتەڕوو کە ڕەگ و ڕیشەو پەیوەندیەکی تری ئۆرگانیکی لە گەڵ یۆتۆبیای دادپەروەریدا هەبێت، ئاشتی و پێکەوە ژیانێك لە نەبوونی خەباتێکی چینایەتی ڕێکخراو ئەرکی پاراستنی لاوازەکان لە ئەستۆ بگرێت، ڕێگە بە پێکهێنانی هاودەنگی بدات و فەزای خەباتی سیاسی و ڕزگاریخوازانە دروست بکات، نەك گاڵتەی پێ بکرێت.
بەکورتی ؛ زۆر سەیرە پێت وابێت بانگەشەکردن بۆ چەمکەکانی ئاشتی و پێکەوە ژیان "شوناسی چینایەتی" دەسڕێتەوە، بەڵکو بە پێچەوانەوە، لە ئەگەری وەستانەوە و بەکارهێنانی ئەم ئامرازانە چانسەکانی ڕزگاری بەکۆمەڵ لەبەرامبەر لە ناوبردنی بە کۆمەڵ بەهێزتر دەکات، ڕزگاریەك کە بەشی ئەوە بکات ستەملێکراوەکانی دەستی "شوناسی ئاینی و نەتەوەیی" "ئەوەندە خۆیان و نەوەکانیان بژین" کە بتوانن هێشتا درێژە بە خەبات بۆ جیهانێکی باشتر بکەن!
