- زۆر بەڵگەی مێژوویی هەن، ئەوە دەسەلمێنێ؛ كە حزبی شیوعیی عێراق و كوردستان هەر لە سەرەتای دامەزراندنیانەوە، لەگەڵ چارەسەركردن و مافی گەلی كورد دا بوونە.
لە زۆر وێستگە و قۆناغی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد، حزبی شیوعی پاڵپشتی لە جووڵانەوە نەتەوەییەكان كردووە و بەیاننامەی هاودەنگی لەگەڵ شۆڕش و ڕاپەڕینەكانی گەلی كورد و ناڕەزایی دژ بە داگیركەرانی كوردستان دەربڕیوە.
كەمال محێدین لە گێڕانەوەی بیرەوەرییەكانیدا ئامادەیە مێژوو بشێوێنێت و بە شێوەیەكی چەواشەكارانە باسی مێژووی حزبی شیوعی بكات.
مەغدید حاجی. ماستەر لە مێژووی هاوچەرخ
بهشی یهكهم
سەرەتا ڕوونكردنەوەیەك:
بەڕێز سمكۆ عەبولكەریم سەرنووسەری گۆڤاری دیوان، دیدارێكی لەگەڵ، بەڕێز كەمال محێدین ئەنجامداوە، دەقی دیدارەكە لە ژمارە (50)ی گۆڤاری دیوان بڵاوكراوەتەوە. لەمیانی دیدارەكەدا كەمال محێدین لە وەڵامی زۆر لە پرسیارەكاندا، بە نادروستی باس لە مێژوی حزبی شیوعیی عێراق دەكات و نایشارێتەوە كە زۆر داخ لە دڵە بەرامبەر ماركسییەت و حزبی شیوعی. بۆیە لە پێناوی ڕاستی مێژوویی و وەڵامدانەوەی چەواشەكارییەكانی ناوبراودا، بە ئەركی سەرشانی خۆمان زانی وەڵامی بدەینەوە، وەڵامەكشمان لە ژمارە (53)ی گۆڤاری دیوان بڵاوكردەوە. هەروەها بە پێویستمان زانی ئەم وەڵامە لە هەفتەنامەی ڕێگای كوردستانیش بڵاوبكەینەوە.
پێشەكی
حزبی شیوعی عێراق، وەكو حزبێكی نیشتمانیی و چینایەتی، هەر لەسەرەتای دامەزراندنییەوە لە ساڵی 1934، تاكو ئێستا نەك تەنیا داكۆكی لە مافە نەتەوەییەكانی گەلی كورد كردووە، بەڵكو بێ ژمار شەهید و قوربانیشیی لەم ڕێگەیەدا بەخشیوە.
ئەگەر لە هەندێ بارودۆخ و سەردەمیشدا هەڵوێستی بە گوێرەی پێویست ئەرێنی نەبووبێت، یان لەگەڵ حزبە نەتەوەییەكانی كوردستان دووچاری ململانێ بووبێت، ئەمەشیان بۆ ئاڵۆزی بارودۆخی سیاسیی و تێنەگەیشتنی دروست لە مەسەلەی كورد و دەستوەردانی داگیركەرانی كوردستان دەگەڕێتەوە.
بێگومان؛ چارەسەركردنی مەسەلەی كوردیش پەیوەستە بەبوونی ڕژێمێکی دیموكراسییەوە، ئاستی شارستانیی، هزری دانیشتوان و لایەنە سیاسییەكان، ئەمانەش تاكو ئێستا پێنەگەیشتوون و نەگەیشتووینەتە ئەو قۆناغەی بە واقیعیی و كردەنی مافی بڕیاردانی چارەنووس قبووڵ بكەن و جێبەجێ بكرێت.
زۆر بەڵگەی مێژوویی هەن؛ ئەوە دەیسەلمێنێ؛ كە حزبی شیوعیی عێراق و كوردستان هەر لە سەرەتای دامەزراندنیانەوە، لە ساڵی 1934ەوە لەگەڵ چارەسەركردن و مافی گەلی كورد دا بوونە.
[یەكەمین باسكردنی مەسەلەی كورد لە ئەدەبیاتی حزبی شیوعی عێراقدا لە بەیاننامەیەكدا هاتووە؛ كە لەساڵی 1935 دا داكۆكی لە ڕاپەڕینەكانی دێهاتەكانی فورات و كوردستان دەكات و ناڕەزایی بەرامبەر بەو شەڕە بەردەوامەی كوردستان دەردەبڕێ، كە دژی كورد بەرپا بووەو دەستنیشانی ئەوەشی كردووە كە كورد گەلێكە و دەیەوێت بە ئازادیی بژیت هەر وەك چۆن ئەمە هیوای سەرجەم گەلانە]١
لە زۆر وێستگە و قۆناغی دی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورد، حزبی شیوعی پاڵپشتی لە جووڵانەوە نەتەوەییەكان كردووە و بەیاننامەی هاودەنگیی لەگەڵ شۆڕش و ڕاپەڕینەكانی گەلی كورد و ناڕەزایی دژ بە داگیركەرانی كوردستان دەربڕیوە و لە كاروانی سیاسیی عێراقیشدا چەندین جار لەگەڵ لایەنی نەتەوەیی كورددا هاوپەیمان بووە. نموونەكان زۆرن، هەر لە شۆڕشەكانی بارزان لە سییەكان و چلەكاندا، كۆماری كوردستان لە مەهاباد، لە ڕاپەڕینی جەماوەری گەلانی عێراق لە ساڵی 1948 دا، لە پەیمانی (میساقی باسم) لە ساڵی 1952 دا، لە بەرەی نیشتمانی لە ساڵی 1954 دا، لە كۆنفرانسی (حشع) لە ساڵی 1956 دا، لە بەرەی یەكێتیی نیشتمانیی لە ساڵی 1957 دا، لەدوای شۆڕشی 14ی تەممووزی 1958 دا، لە ڕاپۆرتە مێژووییەكەی شەهید (جەمال حەیدەری)دا كە لە ساڵی 1962 دا پێشكەش بە كۆمیتەی ناوەندیی حزبی شیوعیی عێراقی كردووە و پەسەند كراوە، لە بەشداربوونی لە شۆڕشەكانی كورد لە شەستەكان و هەشتاكاندا، لە بەشداربوونی لە ڕاپەڕینی بەهاری 1991 دا.. هتد، بێگومان سەرچاوە زۆرن بۆ ڕوونكردنەوەی ئەم ئاماژانەی سەرەوە٢.
هەروەها لە چەندین نامەی ئەكادیمیدا بەرانبەر بە مەسەلەی كورد و مافە ڕەواكانی گەلی كوردستان، بە وردی و بە شێوەیەكی زانستیی باس لە هەڵوێستەكانی حزبی شیوعی كراوە له بەرانبەر بە مەسەلەی کورد و مافە ڕەواکانی گەلی کوردستان٣.
كەمال محێدین ئاگاداری ڕووداوە سیاسییەكانی كوردستانە، ئاگاداری مێژووی حزبی شیوعییە لە عێراق و لە كوردستان، بەڵام نایشارێتەوە، كە تا سەر ئێسقان ناحەزە لەگەڵ شیوعییەت! لە گێڕانەوەی بیرەوەرییەكانیدا ئامادەیە مێژوو بشێوێنێت و بە شێوەیەكی چەواشەكارانە باسی مێژووی حزبی شیوعی بكات. تەنانەت ئەوەندە ڕق ئەستوورە بەرانبەر بە شیوعییەت پەلاماری وڵاتێكی پێشكەوتووی ئەوسەری دونیا دەدات و دەڵێ؛ [وڵاتی چین زانستی نییە]٤ لەوانەیە هەر لەبەر ئەوەش وا بڵێ چونكە؛ (حزبی شیوعیی چینی) ئەم وڵاتە گەورە و فراوان و پێشكەوتووە بەڕێوە دەبات.
دیداری سمکۆ عەبدولکەریم لەگەڵ کەمال محێدین
سمكۆ عەبدولكەریم، سەرنووسەری گۆڤاری دیوان دیدارێكی دوورودرێژی لەگەڵ (كەمال محێدین) ئەنجام داوە، كە لەژمارە (50)ی گۆڤارەكەدا بڵاوكراوەتەوە و ڕووبەڕووی زۆر پرسیاری كردۆتەوە، ناوبراو لە وەڵامی زۆربەیاندا دێتە سەر حزبی شیوعی و شیوعییەت، بە ناڕەوا و چەواشەكارانە باس لە مێژوو و سیاسەتەكانی حزبی شیوعی دەكات!
بۆ ئەوەی ئەم بۆچوونە چەواشەكارییانە و هەڵە مێژووییەكان تێنەپەڕن، ئێمە وەكو پسپۆڕ لە مێژووی كورد و عێراقی هاوچەرخ و كادیرێكی ڕاگەیاندنی حزبی شیوعیی كوردستان، بە پێویست و بەمافی خۆمانی دەزانین بە پشتبەستن بە دەیان سەرچاوە، وەڵامی بدەینەوە.
سەرەتا (حیلمی عەلی شەریف 1931 ـ 1998)
لە مێژووی هاوچەرخی كورد، حیلمی عەلی شەریف كەسایەتییەكی سیاسیی و ڕۆژنامەنووسێكی بەتوانا بوو، هەڵگری بیری ماركسیی بووە و لە كوردایەتیشدا درێغی نەكردووە (كەمال محێدین) لە سەرەتای دیدارەكەیدا باسی حیلمی عەلی شەریف دەكات و دەڵێ: [پیاوێكی گەلێك گەورە بوو، پیاو بوو، پیاوێكی ئازا و باش بوو، بەڵام بۆ زانیاریتان من لەلایەنی فیكرییەوە لەگەڵی نەبووم، لەبەر ئەوەی زۆر ماركسیی بوو]٥
حیلمی عەلی شەریفی ماركسیی لە ساڵی 1969 دەبێتە خاوەن ئیمتیازی ڕۆژنامەی (النور). کەمال محێدین ئەوە تەنیا نموونەیەكە، كە كوردە ماركسییەكان هەمیشە زیرەك و بەتوانا بووینە و لەنێو بزووتنەوەی كوردایەتیشدا ڕۆڵی بەرچاویان بینیوە.
كەمال محێدین لەو دیدارەیدا؛ (ل٨٩) دەڵێ: [لە سەرەتای مانگی نیسانی ساڵی 1960 لە بارەگای پارتی لە بەغدا لە گەڕەكی بەتاوین، بەئامادەبوونی مەلا مستەفا بارزانی نەمر، كۆنگرەی پێنجەم بەسترا].
لەڕاستیدا؛ لە سەرەتای مانگی ئایاری ساڵی 1960 دا لە شاری بەغدا لەناوچەی سەعدوون پێنجەمین كۆنگرەی پارتی دیموكراتی كوردستان کراوە٦
حزبی شیوعی لە بنەڕەتدا دژی (هیوا) نەبووە!
سەبارەت بە حزبی هیوا، كاك كەمال دەڵێ: [حزبی شیوعی لە بنەڕەتدا دژی هیوا بوو، دەیانگوت؛ حزبی هیوا سەر بە ئینگلیزە، بۆیە ئەو بزمارەیان لە هیوا دا]٧
د. موكەڕەم تاڵەبانی (1923 - 2025) كە یەكێك بوو لە ئەندامە دامەزرێنەرەكانی كۆمەڵەی داركەر 1937 - 1938، لەو كاتەی؛ كە قوتابی بووە، دوایی؛ كە داركەر دەبێتە حزبی هیوا لە مانگەكانی كۆتایی ساڵی 1938 و باس لە دامەزراندن، پەرەسەندن و ململانێی نێو ئەم حزبە دەكات، بۆ خوێنەر دەردەكەوێت؛ كە حزبی هیوا حزبێكی نەتەوەیی بوو، نوێنەرانی هەموو چین و توێژەكانی لە خۆ گرتبوو بە كوردە ماركسییەكانیشەوە، بەڵام دوایی لە ئەنجامی پەرەسەندنی ململانێكان و زاڵبوونی لاباڵی نەتەوەیی ڕاستڕەو، كە (ڕەفیق حیلمی ١٨٩٨-١٩٦٠) سەركردایەتی دەكرد٨
یوسف سەلمان فەهد (1901 - 1949) سكرتێری گشتی حزبی شیوعیی عێراق وتارێكی لە ڕۆژنامەی (القاعدە) زمانحاڵی حزبەکەی بڵاوكردۆتەوە، وەكو پەرچەكردار لە بەرانبەر ململانێكانی نێو حزبی هیوا و بەشێك لە سەركردەكانی ئەم حزبە؛ کە ئومێدیان بە پشتیوانیی و یارمەتی بریتانیا هەبووە و ململانێیان لەگەڵ حزبی شیوعی كردووە، بۆیە (فەهد) پێیوابووە گەلی كورد پێویستی بە حزبی كاركردنە لەسەر زەمینەی واقیعیی ئەوكاتدا، نەک حزبی هیوا خواستن!
سكرتێری گشتیی (حشع) یاداشتێكی دەربارەی مەسەلەی كورد بۆ ئەنجومەنی وەزیران و ئەنجومەنی ئوممەی عێراقی ناردووە٩، لە یاداشتەكەدا هاتووە؛ [حكومەتی عێراق گوێچكەكانی كەڕە و سكاڵاكانی گەلی كورد نابیستێ و گوێ بە داواكارییەكانیان نادات، كە داوای چاكسازیی دەكەن. حكوومەت بۆتە هۆكاری بڵاوبوونەوەی برسێتی و كار بەمافە دەستوورییەكانی گەلی كورد ناكات و نایەوێ باری ئابووریی و كۆمەڵایەتی كورد باش بێت و چاویش لە چالاكیی بە كرێگیراوانی ئیستعمار و پڕوپاگەندەكانیان دەپۆشێت]١٠، فەهد داوای دەكرد؛ كورد خاوەن ڕێكخراو و دامەزراوەی نەتەوەیی بێت، بە دڵسۆزیی لە پێناوی مافەكانی گەلی كورد خەبات بكات١١.
خالید بەگداش و كورد
لەساڵی 1945دا (كاكەزیادی کۆیە ١٩١٤-١٩٩١) چۆتە سووریا، لەوێ لەگەڵ (جگەرخوێن ١٩٠٣-١٩٨٤) لە شام دەچنە لای خالید بەگداش سكرتێری گشتیی حزبی شیوعیی سوریا (خالید بەگداش ١٩١٢-١٩٩٥) خۆشحاڵیی دەربڕیوە بۆ دامەزراندنی حزبێكی كوردی. كەمال محێدین دەڵێ: (خالید بەگداش، وەكو پیاوێكی سیاسیی گەورە، جووڵانەوەی كوردی پێ خۆش بوو) ئێمەش دەڵێین؛ بێگومان هەڵوێستی (فەهد)یش لە عێراق هەروا بووە.
كەمال محێدین باسی ساڵی 1945 دەكات و دەڵێ: [ئەوكات هەمزە عەبدوڵڵا خوێندكاری قۆناغی چوارەمی كۆلێژی ماف بوو]١٢ لە ڕاستیدا هەمزە عەبدوڵڵا لەساڵی 1936 كۆلێژی مافی تەواو كردووە١٣.
لە هەمان لاپەڕەدا (ل٩٠) هاتووە؛ [حزبی شۆڕش ناوەكەی حزبی شیوعیی كوردستان بوو، بەڵام ئەوان ناوەكەیان گۆڕی بوو. عەلی عەبدوڵڵا زۆر قسەی بۆ دەكردم، ئەو بۆی باسكردم؛ كە بۆیە ناویان ناوە شۆڕش، چونكە پێیان وابووە میللەتی كورد باوەڕی بە شیوعییەت نییە. ڕۆژنامەیەكیشیان هەر بەناوی شۆڕش دەردەكرد]
سەرلەبەری ئەم گێڕانەوەیەی (كەمال محێدین) دوورە لە ڕاستی، جارێ ناوی حزبەكە هەر وەكو (ساڵح حەیدەریی 1922 - 2001) كە بەرپرسی یەكەمی ئەم حزبە بووە، لە كتێبی بیرەوەرییەكانی نووسیویەتی؛ (حزبی شیوعی لە كوردستانی عێراق) بۆیە بە ناوی شۆڕش ناسرا؛ چونكە گۆڤارێكی مانگانەی بەناوی (شۆڕش) دەركرد١٤.
