ستار ئەحمەد
بەشداریی کورد لە پێکهێنانی حکومەتی عێراقدا، بە تایبەت لە دوای ڕووخانی ڕژێمی پێشوو لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە، یەکێکە لە بنەما سەرەکی و یەکلاییکەرەوەکانی پڕۆسەی سیاسی نوێی عێراق. کورد، وەک نەتەوەی دووەمی گەورە لە وڵاتەکەدا و خاوەنی قەوارەیەکی فیدراڵی نیمچە سەربەخۆ ، هەمیشە وەک هێزێکی سەرەکی مامەڵەی لەگەڵ کراوە، بەڵام ئەم بەشدارییە پڕ بووە لە ململانێ، سازان و کێشەی چارەسەرنەکراو.
دوای ٢٠٠٣، پارتە کوردییەکان پێداگرییەکی زۆریان لەسەر ئەوە کرد کە سیستەمی سیاسی نوێی عێراق دەبێت لەسەر سێ بنەمای سەرەکی دابمەزرێت:
شەراکەت (هاوبەشی): بەشداری ڕاستەقینە و کاریگەری پێکهاتە سەرەکییەکان (شیعە، سوننە، کورد) لە بڕیارە سیاسی و ستراتیژییەکاندا.
تەوافوق (سازان): یەکلاییکردنەوەی پرسە چارەنووسسازەکان بە ڕێککەوتنی گشت لایەنەکان، نەک تەنها زۆرینە.
هاوسەنگی: دابەشکردنی پۆستە سیادییەکان و وەزارەتەکان بە شێوەیەک کە نوێنەرایەتی ڕێژەیی پێکهاتەکان بکات.
ئەم تێڕوانینە بووە بنەمای بەشداری کورد لە نووسینەوەی دەستووری ٢٠٠٥ی عێراقدا کە بە یەکێک لە گەورەترین دەستکەوتەکانی کورد لە عێراقی نوێدا دادەنرێت، چونکە بە فەرمی دانی بە قەوارەی هەرێمی کوردستان و مافە فیدراڵییەکانیدا نرا.
لە پۆستە سیادییەکاندا بەڕوونی دیار بووە، بە تایبەت پۆستی سەرۆک کۆمار:
سەرۆک کۆمار: بەپێی نەریتێکی سیاسی نادەستووری، پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق بۆ کورد یەکلاییکراوەتەوە. جەلال تاڵەبانی بووە یەکەمین سەرۆک کۆماری عێراقی نوێ (٢٠٠٥). ئەم پۆستە پۆستێکی شەرەفمەند و دیارە و ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە پاراستنی دەستوور و یەکڕیزی وڵاتدا.
جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و پەرلەمان: کورد بە بەردەوامی پۆستی جێگری سەرۆک وەزیران و جێگری سەرۆکی پەرلەمانی وەرگرتووە.
وەزارەتەکان: بەشداریکردن لە کابینەی حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی عێراقدا بە وەرگرتنی چەندین وەزارەت، لەوانەش وەزارەتە سیادییەکانی وەک دارایی و دەرەوە (وەکو هۆشیار زێباری لە کابینەی پێشووتر).
بەدەستهێنانی ٧٧ کورسی لە کۆی ٢٧٥ کورسی پەرلەمانی عێراق لە هەڵبژاردنی ٢٠٠٥، وایکرد کورد ببێتە دووەم هێزی گەورە و یەکێک لە گەورەترین کاریگەرەکان لە پرۆسەی پێکهێنانی حکومەتدا.
سەرەڕای بەشداری و دەستکەوتەکان، پەیوەندی نێوان هەولێر و بەغدا هەمیشە پڕ بووە لە کێشە کە کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر ڕۆڵی کورد لە حکومەتی ناوەنددا هەبووە:
کێشەی ناوچە جێناکۆکەکان: کێشەی کەرکوک و ناوچەکانی دیکە و جێبەجێ نەکردنی ماددەی ١٤٠ی دەستوور، یەکێکە لە گرنگترین گرژییەکان.
بودجە و سامانی نەوت: ناکۆکی لەسەر پشکی هەرێم لە بودجەی فیدراڵی، هەناردەکردن و فرۆشتنی نەوت و گاز، بوونەتە هۆی قەیرانی ئابووری لە هەرێمی کوردستان و گرژی بەردەوام لەگەڵ بەغدا.
لە ساڵانی دواییدا، هەوڵەکانی هەندێک لایەنی عێراقی بۆ پێکهێنانی "حکومەتی زۆرینەی نیشتمانی" لە جیاتی "سازانی سیاسی"، وەک هەڕەشەیەک بۆسەر ڕۆڵی کورد سەیر کراوە. شرۆڤەکارانی کورد پێیان وایە کە حکومەتی زۆرینە لە عێراقدا، کە بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر بنەمای زۆرینەی شیعە دروست دەبێت، مەترسیدارە و دەتوانێت مافەکانی کورد پەراوێز بخات.
دابەشبوونی ناوخۆی کورد: دابەشبوونی سیاسی نێوان لایەنە کوردییەکان (بەتایبەت پارتی و یەکێتی) لە بەغدا، زۆرجار هێزی موزایەدەکردنی کوردی کەمکردووەتەوە و ڕێگری لە دروستکردنی بلۆکێکی یەکگرتوو کردووە بۆ بەرگریکردن لە مافەکانی هەرێم.
لە ئێستادا، کورد وەک هێزێکی یەکلاکەرەوە لە پڕۆسەی پێکهێنانی حکومەتدا دەمێنێتەوە. هیچ کابینەیەکی حکومەتی عێراق بە بێ بەشداری کورد ناتوانێت بڕیاری پێویست بدات و سەقامگیری سیاسی بەدەستبهێنێت.
یەکخستنی هەڵوێست و داواکارییە کوردییەکان لە بەغدا.
ناچارکردنی حکومەتی ناوەند بۆ جێبەجێکردنی تەواوی مادە دەستوورییەکان بە تایبەتی ئەوانەی پەیوەندییان بە مافی هەرێم و ناوچە جێناکۆکەکانەوە هەیە.
دامەزراندنی پەیوەندییەکی ستراتیژی و دوورمەودا لەگەڵ بەغدا کە لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش و هاوسەنگی بێت، نەک تەنها سازانی کاتی.
