ڕزگار عومەر
سەرهەڵدانی دراماتیكیی ڕاستڕەوی توندڕەو لە ئەوروپادا، زۆرجار لە ڕێگەی ئەدرەسكردنی شەڕی كولتوورییەوە دەخرێتەڕوو چەشنی: دژەكۆچبەری، ناسیۆنالیزم، پاتریۆتی نیشتمانی، ئەمانە ڕەنگە بەشێك بن لە خۆدەرخستنەكان، بەڵام لە ژێر ئاڵا و وتارە ئاگرینەكاندا بزوێنەرێكی توندتر هەیە: كە ئەویش بریتییە لە "ئابووری". كاتێك ئابوورییەكان تووشی داڕمان دەبن، خەیاڵ و پڕۆژەی سیاسی تاریكتر ڕەنگڕێژدەكرێن، بەتایبەتی لەلایەن هێزە راستڕەوەكان. "هەژاری و دڵەڕاوكێ" دەبێتە خاكێكی بەپیت بۆ ئەوانەی بەڵێنی وەڵامی سادە دەدەن و "دوژمنێك"ی ئاشنات بۆ دادەتاشن، ڕەنگە دراوسێكەت هەڵبژێرن، تا هەموو مەینەتییەكان بخەنە سەر ئەستۆی ئەم دوژمنە داتاشراوە.
بۆ ئەوەی بتوانین زەمینەی ئابووری گرێبدەینەوە بە بەهێزبوونی ڕەهەندی ڕاستڕەوی لە بەریتانیا، گرنگە ئەم داتا ئابوورییانە لەبەرچاو بگرین، كە هەموویان داتای فەرمی حكومەتی بەریتانیا خۆیەتی:
* 3.9 تریلیۆن دۆلار - قەرزی گشتی حكومەت.
* 4.7 تریلیۆن دۆلار - قەرزی كۆمپانیا و خێزانەكان.
* 250,000 - ژمارەی ئەو كەسانەی كە لە مانگی یەكی ساڵی 2025ەوە تا نووسینی ئەم گوتارە كاریان لەدەستداوە.
* 14,500 - كۆمپانیا ئەمساڵ داخران.
* 138,500 - ملیۆنێر كە لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوودا بەریتانیایان بەجێهێشتووە كە دەكاتە ڕێژەی (20 %) لەسەرجەم ملیۆنێرەكانی بەریتانیا.
* 30 % - منداڵانی بەریتانیا لە هەژاریدا دەژین كە دەكاتە (4.3 ملیۆن).
لە ڕووی سیاسی و كۆمەڵناسییەوە؛ ئەمە تەنها "قەیرانێكی ئابووری" نییە، بەڵكو قەیرانێكی زەبەلاحی "كۆمەڵایەتی" و "دەروونیشە". بەشێكی زۆر لە خێزانەكان پشت بە وەرگرتنی بەشەخۆراك دەبەستن لە كاتێكدا چینێكی كۆمەڵایەتی بانتر ژیانیان بەدەست لێنەدراوی ماوتەوە. ئەم جۆرە ناكۆكییانە ئەو شتە بەئاگادێننەوە لە هەستی كۆمەڵایەتی تووڕە، كە جان جاك ڕۆسۆ بەو جۆرە لە "ئیرەیی" پۆلینیدەكرد، كە لە نایەكسانی كۆمەڵایەتی لەدایكدەبێت .
هاووڵاتییان باوەڕیان بەو دامەزراوانە نامێنێت كە بە داگیركراو لەلایەن نوخبەكانەوە دەزانن و پاشماوەی متمانەی نەبینراوی چەمك و پرەنسیپی "دیموكراسی" بەیەكجاری دەڕوخێت. ڕاستڕەوی توندڕەو هەنگاو دەنێتە ناو ئەم بۆشاییە و لەبری دڵنیایی" شوناستاشین" و لەبری "چارەسەرەكان" دوژمنێك دیاریدەكات، كە هەموو وێرانییەكان لە ئەستۆی ئەو باربكرێت، "كۆچبەریش" ئامانجێكی زۆر ئاسانە بۆ هەموو ئەم داڕمانە بخرێتە ئەستۆی ئەو، چونكە هەمیشە دەبێ لە بیرمانبێت لە سیاسەتكردن و لە پڕۆسەی لە قاڵبدانی ڕای گشتی بەرەو یەك ئامانج تەكتیكی جێبەجێكردنی گوتاری "هەژاری" پێویستی بە "دوژمنە" ئاسانترین ڕیگایە بۆ كاركردن لەنێو ئەو بۆشاییە فراوانەی نێوان "هۆشیاری سیاسی" و " هەژاری" دروستدەبێت.
كورتەی دۆخی بەریتانیا خۆی بەدوای سیناریۆك هات؛ هەڵمەتی دەرچوون لە یەكێتی ئەوروپا كە لەلایەن نایجل فێراج بەڕێخرا مشتومڕێكی ئابووری گۆڕی بۆ "ڕیفراندۆمێك" لەسەر كۆچبەری و سەروەری وڵات. ئەمڕۆ، فێراج كە بەهۆی پاڵپشتی و دەركەوتنەكانی لە جی بی نیوز و بوونی فۆڵۆوەرێكی بەرفراوانی سۆشیالمیدیاوە بەهێزبووە، دیسانەوە ڕۆڵی هەمان تێكدەری "كاریزماتیك" دەبینێت. لێدوانەكانی سەبارەت بە "نەمانی پەیوەندی" سەرۆكوەزیران ڕیشی سوناك لەگەڵ "گەلی بەریتانیا" نموونەی ئەو چەمكانەن، كە هانا ئارێنت بە "پوچگەرایی خراپەكاری" وەسفی كردووە و پێیوابوو ئەوە ئەو ساتانەیە كە "دەمارگیری كوێر" دەبێتە نۆڕمێكی ئاسایی دانپیانراو.
یەكێك لە سوودەكانی "فەلسەفەی سیاسی" ئەوەیە كە یارمەتیدەرە بۆ ئەوەی ڕوونیبكەینەوە كە بۆچی نایەكسانی توندڕەوی دەچێنێت؟ وەك تۆماس پیكێتی و كەیت پیكێت دەڵێن "كاتێك سامان چڕدەبێتەوە لە دەستێكی كەمینەدا، دەسەڵاتی سیاسیش چڕدەبێتەوە. لە دۆخی وادا، خەڵك بە هەستكردن بە بێهێزی خۆیان، هەوڵدەدەن خۆیان لەم دۆخە دەربێنن". لە هەندێك لە تویژینەوەی نوێدا ئاماژە بەوە كراوە كە هەر خاڵێك لە نایەكسانی كۆمەڵایەتی نەتەوەیەكدا، زیادبوونی یەك خاڵ لەسەدا لە پشتیوانی ڕاستڕەوی توندڕەودا دروستدەكات. نایەكسانی بێمتمانەیی دروستدەكات، بێمتمانەیی دوژمن و "ئەوانی تر" دروستدەكات و زۆر نابا و ئەو سیستەمەی وڵاتی لەسەر بنیاتنراوە "دیموكراسی" خۆی دەبێتە ئامانجێكی ئاسانی ڕاستڕەوی.
بەشێوەیەكی ناكۆك، پارتە ڕاستڕەوە توندڕەوەكان بەدەگمەن ئەو پێكهاتانە هەڵدەوەشێننەوە كە "نایەكسانی كۆمەڵایەتی" فراواندەكەن، بەڵكو لە زۆربەی ئەزموونە كۆنە نوێیەكانی مێژوودا، ئەوان پاڵپشتی ئەو سیاسەتانە دەكەن چەشنی كەمكردنەوەی باج لەسەر دەوڵەمەندەكان و "پاراستنی كرێكاران" لاوازتر دەبێت، كە هەر ئەو نایەكسانییانە قووڵتردەكەنەوە، كە خۆیان گوتاری ئێستای خۆیان لەسەر دروستكردووە.
ئێستا بەریتانیا لە لێواری قەیرانێكدا دەلەرزێت كە ساڵی ١٩٧٦ی بیردەخاتەوە، كاتێك ناچاربوو لە سندوقی دراوی نێودەوڵەتی قەرز بكات. كۆبوونەوەی "تیمەكانی ڕزگاركردن"ی ئابووری بەبێدەنگی كە حكومەت دایمەزراندووە، جەخت لەسەر ترسی كەوتنی "دارایی" دەكاتەوە. لەگەڵ داخستنی ڕۆژانەی كارگەكان و نەمانی مووچە بۆ ئەوانەی لەم كارگانەدا كاریان لەدەستدەچێت، گوتاری كە دەڵێت "كۆچبەران" تاوانباران زۆر بەرزتر دەبێت لە تاوانباركردنی كەموكوڕیی ستراتیژی ئابووری. ئەمە دەروونناسییەكی دەگمەنە كە لێرەدا زۆر ڕاست دەردەچێت كە دەڵێت "كاتێك هۆش هەست بە مەترسی دەكات، عەقڵ بەدوای تاوانبارێكدا دەگەڕێت".
