كاروانی حوكمرانی لە هەرێمی كوردستاندا پاش ڕاپەڕینی ئاداری 1991 تا ئێستا بە كۆمەڵێك وێستگەی هەمەجۆر و جیاوازدا تێپەڕیوە. هۆكاری بابەتی كارلێكەر لەم كاروانەدا وەك هەر دیاردەیەكی ناكۆك لە كۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا، لایەنی ئەرێنی و نەرێنی هەبووە و، لە ئاكامیشدا بە شێوەیكی كردەیی كۆسپ و تەگەرە یان دەرفەت درووست بووە.
دۆستەكانی گەلی كوردستان لە كۆمەڵگای نێودەوڵەتیدا ـ تەنانەت ئەگەر لە ڕوانگەی پاراستنی بەرژەوەندییەكانیان بوو بێت ـ ڕۆڵی ئەرێنیان گێراوە و، وڵاتە هەرێمایەتییە دراوسێكان و حكومەتە ناوەندەكانی عێڕاقیش بە هۆی قەناعەت نەبوونی مێژووییان بە قەوارەی هەرێمی كوردستان، كە بە مەترسییەكی مەزن لەسەر بوون و قەوارەی خۆیان داناوە، لە دیدێكی نەرێنییەوە گەڵاڵەی نیازی ڕاستەقینە و ئاراستەی هۆنینەوە و داڕشتنی سیاسەتەكانیان كردووە و، لە باشترین دۆخدا مامەڵەیان لە گەڵ هەرێمی كوردستاندا وەك بابەتی دیفاكتۆ واتە حالەتی ئەمری واقیعی سەپێنراو بووە و، بەردەوامیش هەماهەنگی سێ قۆڵی و كۆبونەوەی هاوبەشی بەرپرسانی ئاسایش و سەربازییان لەسەر ئاستێكی باڵا ئەنجام داوە و، مەبەستی سەرەكیش ئابڵۆقە و سنووردانان بۆ كارابوونی كوردستانی باشور بووە.
بەڵام ئەم كاروانە لە حوكمرانیدا تەنیا لە ژێر كارتێكردنی هۆكاری دەرەكی، كە بەشێكە لە هۆكاری بابەتی نەبووە. هۆكاری خودی كە بریتییە لە پرۆسەی سیاسی لە كوردستان و ڕەوشی ناوخۆیی و پەیوەندی سیاسی حزب و لایەنە سیاسییەكان و، كۆكبوون و جیاوازی سەبارەت بە ئەركە هەنووكەیی و ئەركە ستراتیجییەكانی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی نیشتمانی كوردستانی، هەردەم كاریگەری تەواو و ڕۆڵی فاكتەری سەرەكی لە كاروانی حوكمرانی هەرێمی كوردستاندا هەبووە و، بۆیە هۆكاری سەرەكی پاشەكشە و نشوستییكان، كە كاریگەری نەرێنی لە سەر ورە و توانای جەماوەری كوردستان هەبووە و، تەنانەت كاتێك ناكۆكی و ململانییەكانی نێوان لایەنە سیاسییەكان بە گشتی و ناكۆكی نێوان خودی لایەنەكانی دەسەڵات بە شێوەیكی تایبەتی لەو پەڕی بارگرژی و ئالۆزیدا بووە، ناسەقامگیری بواری سیاسی و ئەمنی تەشەنەی كردووە و بێهودەیی بەرۆكی ناوەندێكی فراوانی جەماوەری خەڵكی كوردستان گرتۆتەوە.
هۆكاری خودی لە ئەزمونی هەر شێوازێكی حوكمرانی، كە باوەڕی بە دیموكراسی هەبێت، بریتییە لە چۆنێتی حوكمرانی و شێوازی پەیڕەوكردنی دەسەڵات، كە ئەمەش بوارێكی ئێجگار فروان دەگرێتەوە. كاتێك باس لە شوناس و چۆنێتی و شێوازی حوكمرانی دەكرێت، ئەوا كۆمەڵێك چەمك و بابەتی گرنگ دەگرێتەوە، هەر لە بوونی دەستوور و بنیاتنانی دامەزراوەكان و سیاسەتی گەشەپێدان و ڕێبازی ئابووری پەیڕەكراو و ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان و دابینكردنی ئازادییەكان و پاراستنی مافی مرۆڤ و ماف و ئازادی ژنان و مسۆگەركردنی ژیانێكی شایستە بۆ تەواوی خەڵك و بوونی بیمەی كۆمەڵایەتی و تەندروستی، تا دەگاتە سەرجەم بنەما سەرەتاییەكانی چەمكی حوكمرانی باش.
تێكڕای ئەو بابەتانەی پەیوەستن بە حوكمرانی، كە بەشێكن لە هۆكار خودی و چەندین جار لە بواری ئاماژەكردن بە سیاسەتی ناوخۆیی لە هەرێمدا لە گفتوگۆی سیاسی و لە كۆڕ و كۆبونەوە و كۆنفرانسی جۆراجۆر باس كراون، و لەلایەن دۆستانی گەلەكەمانیش تا ڕادەیەكی بەرچاو پشتگیری لە یەك ئیدارەیی و نەهێشتنی زۆنی جیاواز و بوونی یەك هێزی پێشمەرگە و ئاسایش كراوە، بە شێوەیكی كردەیی ئیجگار كورتیان هەێناوە و بەرپرسی سەرەكیش لەم كورتهێنانە دەستە و بژاردەی حوكمرانە، كە لەوانەیە بیانووی ئەوە بهێننەوە كە سی ساڵ لە مێژوودا زۆر نییە، بەڵام بە نیسبەت گەلی كوردستان، كە لە مێژووی هاوچەرخیدا وەك ئەم دەرفەتەی ئێستا لە كوردستانی باشوردا بۆی هەڵكەوتووە پێشتر نەبووە و، ئەمڕۆ زەمینەیەكی لەباری بۆ ڕەخساوە تا خەونە مێژوویەكانی خۆی بەدیبهێنێت و، ئاسۆی تێكۆشانی بۆ ئازادی و سەربەخۆیی بێت، دەبێ ئەم گەلە و ئەو لایەنە سیاسییانەی خۆیان بە پێشڕەوی دەزانن بە توندی دەست بە كات و زەمەنەوە بگرن و، لە پێشبڕكێیەكەی تەواو لەگەڵ مێژوودا بن و، تەنانەت پێویست بوو شەڕ لەگەڵ زەمەن و مێژوودا بكەن بۆ ئەوەی بە زووترین كات قەرەبووی ئەو قوربانییانەی، كە ئەم گەلە ستەمدیدەیە لە كاروانی نەپساوی سەدەیك تێكۆشان پێشكەشی كردووە، بكەنەوە.
ئەزموونی تێكۆشانی گەلان بۆ ئازادی و سەربەستی و سەربەخۆیی پێمان دەڵێت، كە كاروانی تێكۆشانی بێ وچان لە چوارچێوەی جوڵەیەكی دیالكتیكیانەیە و بە هێڵێكی ڕاستە ئاسا بەڕێوە ناڕوات و، شوناسی بەرز و نشێوی واتە سەركەوتن و نشوستن بە خۆوە دەبینێت. بەڵام جگە لەم بابەتە، هەمان ئەو ئەزمونی تێكۆشانە وانەی دیكەمان پێشكەش دەكات. وانەی نهێنی سەركەوتنەكان، كە بریتین لە كاری هاوبەش و یەكبوونی هێزی شۆڕش بە پشتبەستن بە بەرنامەی هاوبەش و ستراتیجی هاوبەش.
ئەو ئەزمونە پێمان دەڵیت، كە لە كاتی شاڵاو و هێرشی دوژمن و نەیاران و كاركردن بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی شكستییەكان و چارەسەركردنی كێشەكان و پڕكردنەوەی كەلینەكان، ئەو هێزانەی خەمخۆری تێكوشانی ئازادیخوازی گەلن، دیسانەوە لەسەر ئاواز و ریتمی دیالۆگی هێزی شۆڕش و گەڕانەوە بۆ نەخشە و بەرنامە و كاری هاوبەش و ئامانجی یەكگرتوو لە تێكۆشاندا بەردەوام دەبن، نەك قۆرت لێدان وچاڵ هەڵكەندن بۆ یەكتر و فراوانكردن و ئالۆزكردنی ناكۆكییەكان و ڕاكەڕاكەكردن بۆ دیوەخانەی سەرجەم نەیاران و لەبیركردنی ماف و ئاواتە ڕەواكانی گەلی كوردستان.
گەلی كوردستان لە باشوردا لە میانەی خەباتی سەد ساڵیدا ڕووبەڕووی چەندین قۆناغی مەترسیدار بۆتەوە و، توپباران و سیاسەتی زەوی سووتێنراو و هەرسی 1975 و كیمیاباران و ئەنفال و سیاسەتی تەعریب و بەبەعسیكردن و جاش دروستكردن، چۆكی پێنەدا و، لە سەرجەم ئەو قۆناغە مەترسیدارانە، كە بە نیازی سڕینەوەی بوونی نەتەوەیی و سڕینەوەی شوناسی نیشتیمانی كوردستان دراوە، شێوازی جۆراجۆری بەرەنگاربوونەوەی گرتەبەر و، تا توانی لە ئاداری 1991 وێستگەیەكی نوێ و قۆناغێكی چلۆنایەتی لە ڕێڕەوی تێكۆشانی بزوتنەوە رزگاریخوازەكەی تۆمار بكات و، لە هەلومەرجی ئەمڕۆشدا گەیشتۆتە ئەندازەیەك، كە خەڵكی كوردستان لێكدانەوەیان بۆ ڕەوشی نوێی كوردستان و تابلۆی ململانییە حزبییەكان هەبێت و، لەوەش حاڵ بووە، كە هۆكاری خودی لە سەرجەم پاشەكشە و تەگەرە و كۆسپەكان لە ڕێڕەوی وەدیهێنانی مافە ڕەواكان، بۆ خودی لایەنەكانی حوكمرانی لە كوردستانی باشور دەگەڕێتەوە، كە تا ئێستا نەیانتوانیوە نموونەیكی شایستە بە قوربانیدانی خەڵكی كوردستان لە حوكمرانی پەیڕەو بكەن و، لە ئاكامی سیاسەتەكانیان بێهودەیی لە نێو گەلدا بڵاودەبێتەوە.
ئەمڕۆ كاتی ئەوە هاتووە لایەنەكانی حوكمرانی لە ئاوێنەدا سەیری خۆیان كەن و، بە شریتی حوكمرانی سی ساڵی ڕابووردوودا بچنەوە و، بە عەقلیەتێكی ڕەخنەگرانە دوور لە میتۆدی پۆپۆلیستی، كە ئەمڕۆ لایەنەكانی دەسەڵات لە گەڵ یەكتر و، دەسەڵات و ئۆپۆزیسۆنی بێ ئەلتەرناتیف لەگەڵ یەكتردا پەیڕەوی دەكەن، سیاسەتێكی نوێ دابرێژن و ئەوەیان لەبیر بێت، كە سەركەوتنەكان بە ڕەنجی خۆڕاگری و تێكۆشانی هەمەلایەن و گشتگیری خودی خەڵكی كوردستان بووە، نەك حزبێكی دیاریكراو یان زۆن و ناوچەیەكی دیاریكراو.
