بە ڕوونی
كاوە مەحموود
لە سەرەتای مانگی تەمموزی ئەمسال و بۆ ماوەی یەك مانگ، حزب و لایەن و پێكهاتە سیاسییەكان بە جیا و بە شێوازی هاوپەیمانی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانی عێڕاق بەدەر لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان، ناوی خۆیان تۆمار دەكەن.
ئەم هەڵبژاردنە، كە پارێزگاكانی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان دەگرێتەوە، بابەتێكی سیاسیی ئیستراتیجی گرنگە، كە ڕاستەوخۆ سەرجەم حزب و لاینە كوردستانییەكان دەگرێتەوە، بەتایبەتی ئەم هەڵبژاردنە لە دوای ڕۆخاندنی رژێمی دیكتاتۆری لە 2003وە، یەك جار لە 15/12/2005 لە كەركوك كراوە و، ئاكامی ئەم هەڵبژاردنەش، كە لە 18ی كانونی یەكەمی 2023 دەكرێ لە لایەن بەشێكی زۆری چاودێرانی سیاسی و ناوەندی نێودەوڵەتی ئاماژەیەكە بۆ قەوارەی پێكهاتەی نەتەوەیی ئەم ناوچانە، كە ماددەی 140ی دەستوور دەیگرێتەوە، جگە لە كارتێكردنی ئاكامی هەڵبژاردنەكە لەسەر ئایندەی كردەیی ناكۆكی و ململانییەكانی ئەو ناوچەیە و دەستنیشانكردنی چارەنووسی.
هەرچەندە كوردستانیبوونی شوێنێكی وەكو كەركوك بە شێوەیەكی مێژووی سەلمێنراوە، بەڵام سەرجەم سیاسەتەكانی گۆڕانكاری دیموگرافی، كە لە ساڵانی سییەكانی سەدەی ڕابووردودا تا ئێستا پەیڕەو كراوە، گرفتی قانونیی یەكلاكردنەوەی شوناسی ئەو ناوچەیەی درووست كردووە و، دەبێ ئەم بابەتەش بە پێی ماددەی 140 لە دەستوور عێڕاق یەكلابكرێتەوە و، ئەمەش ئەركی دەسەڵاتی جێبەجێكردنی دەوڵەتی عێڕاقە لە ئەنجومەنی حوكمەوە، كە لە ماددەی 58ی قانونی بەرێوەبردنی دەوڵەت بۆ قۆناغی گواستەوە میكانیزمی یەكلاكردنەوەی ئەم بابەتەی، كە بە ناوی ناوچە كێشە لەسەرەكان ناساندی و دەقی ئەو ماددەیەش بە میكانیزمی جێبەجێكردنەوە بۆ ماددەی 140ی دەستوری عێڕاق گوێزرایەوە و، ئەركی سەرجەم حكومەتە یەك لەدوایەكەكانی عێڕاق بووە لە ساڵی 2003وە تا ئێستا، كە كاریان بۆ جێبەجێكردنی ئەو ماددەیەی دەستوور نەكردووە و، بەردەوام هەوڵی درووستكردنی دۆخێكی نوێیان لەو ناوچانە داوە بەتایبەتی كەركوك، تا بەتەواوی تەرازوی هێزەكان و سیاسەتی گۆڕانكاری دیموگرافی و تەعریب بگەیەننە ئاستێك، كە بتوانن یەكلاكردنەوەی چارەنووسی ئەو ناوچانە بە مسۆگەری لە بەرژەوەندی خۆیان بێت.
لایەنی كوردستانی، كە لەیەكەمین هەڵبژاردنی ساڵی 2005 بە هۆی یەك بوون و یەك لیستییەوە زۆربەبوون زەنگێگی مەترسیداری بۆ لایەنەكانی دیكە درووستكرد، تا تەرازوی هێزەكان بگۆڕن و ئنجا هەڵبژاردن ئەنجام بدەن و، ئەمەش هۆكاری نەكردنی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای كەركوكە لە چەند ساڵی ڕابووردوودا.
ململانێ لەسەر چارەنووسی ئەو ناوچانە هەر لەسەرەتای داڕشتنی چارەسەركردنی بەشێوەیكی یاسایی نێوان لایەنە ناكۆكەكان سەبارەت بە شوناسی ئەو ناوچانە هەبووە. ئەم ناكۆكی و ململانێیە لە هەلومەرجی ئەمڕۆدا وای كردووە كە پێكهاتەی عەرەب بەتایبەتی لە كەركوك پێش چەندین مانگ هەڵوێستی خۆیان یەكلابكەنەوە و، بە مەبەستی پاراستنی سیاسەتەكانی گۆڕانكاری دیموگرافی و خۆسەپاندن بۆ ئیدارەكردنی شوێنێكی وەكو كەركوك، ناكۆكی تایفەگەری و حزبی خۆیان وەلانێن و، بە شیعە و سوونەوە یەك لیست درووست بكەن و، ململانێی سەرەكی خۆیان لە شەڕی هەڵبژاردندا یەكلابكەنەوە.
بە هەمان شێوە پێكهاتەی توركمان هێزی سیاسیی سەرەكی خۆیان بۆ بابەتی هەڵبژاردن لە پارێزگای كەركوك ئامادەكردووە.
لە هەلومەرجی ئێستادا، كە خۆئامادەكردن بۆ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان دەكرێت، لاوازترین خۆئامادەكردن و تەیاركردنی هێزی كوردستانیان لە شارێكی وەكو كەركوك بۆ بابەتێكی ئیستراتیجی كوردستانی چارەنووسساز، لە خۆئامادەكردنی لایەن و حزبە كوردستانیییەكاندا دیارە، بەتایبەتی لە هەڵوێستی دوو لایەنی دەسەڵات لە كوردستاندا كە پارتی و یەكێتییە.
تا ئێستا ئەم دوو لایەنە سەرجەم ناكۆكییەكانی خۆیان سەبارەت بە دەسەڵات لە هەرێمەوە بۆ كەركوك و شوێنە كوردستانییەكانی دیكە و هەڵوێست وەرگرتن لە بەغدا گواستۆتەوە.
ئەم ڕەوشە ناهەموارە درزی زەقی لەسەر هەڵوێستی كوردستانیانی ئەو ناوچانە درووست كردووە. بە هەمان شێوە خراپی ئیدارەدانی ئەو ناوچانە لە ماوەی حوكمی پارتی و یەكێتی و، گواستنەوەی دیاردەی دوو ئیدارەیەی لە هەرێمەوە بۆ شوێنێكی وەكو كەركووك، بیگومان هەڵوێستی خەڵكی ئەو ناوچانە سارد دەكاتەوە و، تا ئێستا خراپی ئەو جۆرە سیاسەتە لەبەر چاویانە.
هەڵوێست وەرگرتن لە بابەتی یەك لیستی كوردستانی لە شوێنێكی وەكو كەركوك، بە نیسبەت خەڵكەوە لە ژیر كارتێكردنی دوو لۆجیكی جیاوازە. لۆجیكێكی یەكەم، لە ئاكامی ئیدارەدانی خراپی لایەنی كوردستانی پێش سەپاندنی دەسەڵاتی حەشدی شەعبی و حكومەتی عێڕاق هاتۆتەكایەوە و ناڕەزایی كوردستانیانی درووست كردووە. لۆجیكی دووەم بریتییە لە هەستكردنی كوردستانیان، كە شاری كەركوك وا جارێكی دیكە دووچاری تەعریب دەبێتەوە و كێشەكان لە تۆپزاوا و سەرگەڕان و گوندەكانی داقوق سەرهەڵدەداتەوە و، سوپای عێڕاق و میلشیاكانی حەشد كۆنتڕۆڵی ئازادی سیاسی دەكەن.
لەوە دەچێ خەڵكی تیكۆشەری كەركوك دەمێكە هەڵوێستی خۆیان بە ئاراستەی لۆجیكی دووەمدا یەكلاكردبێتەوە و نیشتمان و كوردستانیبوونیان بە پلەی یەكەم دانابێت، بەڵام كێشەی سەرەكی لای حزبە سیاسییەكانی كوردستانە بەتایبەتی پارتی و یەكێتی، كە لە پێناوی بەرژەوەندی بەرتەسكی حزبایەتی، ئامادەی بە فیرۆدان و دابەشكردنی دەنگەكانی كوردستانیان لە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای كەركوكدا.
كوردستانیان كە دەچنە ناوەندەكانی هەڵبژاردن لە كەركوك، لە سێدارەدانی ڕۆڵەكانیان لە شۆرجە بە دەست ڕژێمی دیكتاتۆرییەوە لە بیرە، كە تا ئێستا تاوانباران سزا نەدران... ئەو دەنگدەرانە سیمای ئەو لاوە كوردانەیان لەبیرە، كە لە ڕاپەڕینی 1991دا لە شاری كەركوك لەلایەن رژێمەوە ونكران و تا ئێستا چاەنووسیان نادیارە و دیسانەوە تاوانباران سزا نەدران... ئێستا ئەو دەنگدەرە كوردستانیانە لە كەركوك ئەوەیان لەبیرە، كە سیاسەتەكانی تەعریب و گۆڕانكاری دیموگرافی و شاڵاوی خاپوركردنی گوندەكان لەوانە گوندی چیمەن و گۆڕینی شارۆچكەی قەرەهەنجیر بە ناحیەی ربیع و، هێنانی عەرەبی هاوردە چۆن ئەنجام دران و، لە ڕەوشی ئێستادا چۆن تەعریب و هەڕەشەكردن لە جووتیارن و ماوەنەدان بە بەكارهێنانی زەوییەكانیان لە لایەن سوپا و حەشدەوە هەرچەندە تاپۆی سەردەمی دەوڵەتی عوسمانیان هەیە، بەردەوامن. تێكڕای ئەمانە وای كردووە، كە خەڵكی هەڵوێستی خۆی یەكلابكاتەوە و لە داكۆكیكردن لە كوردستانبوونی خاكەكەیان بەردەوامبن.
لێرەدا پرسیاری سەرەكی، كە دووچاری هێزی كوردستانییەكان دەبێتەوە ئەوەیە: ئایا لە ئاستی ئەو هەڵوێستەی كوردستانیانی تێكۆشەری كەركوك دەبن و بەیەك لیستی كوردستانی داكۆكی لە كوردستانیبوونی كەركوك دەكەن؟!
