بە ڕوونی
كاوە مەحموود
كرێكارانی جیهان یەكگرن، دوا ڕستەی شۆڕشگێرییە، كە ماركس و ئینگلز كۆتایی بە نووسینی دەقێكی شۆڕشگێری بە ناوی (مانفێستی كۆمۆنیستی) دەهێنن. مانفێست كە لە ساڵی 1848 بڵاوكرایەوە، بانگەشەی سەرەتایەكی چلۆنایەتی لە پرۆسەی ڕێكخستنی چینی كرێكار و دروستبوونی نێونەتەوەیی یەكەم بوو. هەروەها هۆكاری سەرهەڵدانی بزافێكی كۆمەلایەتی مەزن بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی لە جیهاندا، بوو.
مانفێستی كۆمۆنیستی و درووشمی كرێكارانی جیهان یەكگرن، بە درێژایی زیاتر لە سەدە و نیوێك بزوێنەری چەندین ڕابوون و شۆڕشی مەزن بوو لە كاروانێكی نەپساوی كاركردن بۆ گەیشتن بە خەونی مرۆڤایەتی بۆ نەهێشتنی هەموو جۆرەكانی چەواسندنەوە و دابینكردنی عەدالەتی كۆمەڵایەتی و یەكسانی لە كۆمەڵگای مرۆڤایەتی و تێكۆشان بۆ سۆشیالیستی.
شوناسی شۆڕشگێری لە مانفێست و لە درووشمی كرێكارانی جیهان یەكگرن، بابەتێكی كورتمەودا نییە، كە تەنیا لە چوارچێوەی بزووتنەوەكانی چینی كرێكار و گەلانی تێكۆشەر دژبە كۆلۆنیالیزم و سەرجەم شێوازەكانی وابەستەیی تەماشا بكرێت. ئەم شوناسە شۆڕشگیرییە تەواوكەری سەرجەم بەرهەمەكانی ماركس و ئینگلزە لە بواری فەلسەفە و ئابووری و هزری سیاسیدا، كە ماركسیزمی بەرهەمهێناوە و، دوای ماركس لە لایەن چەندین بیرمەندی دیكەوە بەردەوام پەرەیپێدراوە و، بۆتە چەكێكی سەرەكی هێزی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی و سۆشیالیستی لە جیهاندا.
ململانێ دژبە ماركسیزم و بیری سۆشیالیستی لە ماوەی نێوان بڵاوكردنەوەی مانفێست تا داڕمانی نموونەی بنیاتنانی سوشیالیستی بە نموونەی سۆڤیەتی بەردەوام بوو، بەڵام دوای ئەو داڕمانە سەرمایەداری و بیرمەندەكانی ڵاپەڕەیەكی نوێیان لەم ململانییە هەڵدایەوە. لاپەڕەی گەیشتن بە كۆتاییەكان و، دانانی كۆتایهاتنی شەڕی سارد و سەركەوتنی لیبرالیزم بە چركەی كۆتایهاتنی ئایدیۆلۆجیا و مردنی ماركس و بنبڕبوونی ماركسیزم.
بەم جۆرە تیۆرزانانی سەرمایەداری شۆڵی خۆیانیان دژ بە ماركس و بۆچونەكانی بەرزكردەوە و پێیان وابوو، كە ماركس جارێكی دیكە نە بە ئاشكرا و نە بەنهێنی تارماییەكانی دەرناكەوێت و جارێكی دیكە تارمایی مەترسیداری كۆمۆنیستی، كە لە مانفێستدا باسی كردبوو، بەرۆكی جیهان ناگرێتەوە.
ئەم بیركردنەوەیەی لیبرالیستەكان ئێجگار كورتخایەن بوو. لە سەرەتاكانی سەدەی بیست و یەكەم و لەگەڵ قەیرانی دارایی ساڵی 2008دا، خودی سەرمایەداری بەشەرمەوە بەدوای ماركسدا دەگەڕا، بەڵام بۆ ئەوەی بە چاكسازێك بۆ قەیرانەكانی سەرمایەداری سوود لە وانەكانی وەرگرێت و لەقەڵەمی بدات، نەك وەك خاوەن پرۆژەیەكی ئەلتەرناتیف بۆ سیستمی سەرمایەداری.
قەیرانەكانی سەرمایەداری بە دەربازبوون لە قەیرانی دارایی 2008 كۆتایی نەهات. جیهان دووچاری كرۆنا بۆوە، كە سیستمی تەندروستی جیهانی بەتایبەتی لە وڵاتە سەرمایەدارەكانی هەڵتەكاند. قەیرانە خولییە جۆراجۆرەكانی سەرمایەداری ــ هەر وەكو ماركس باسی لێوە دەكرد ــ بە نەمانی چینی مامناوەند و زیاتربوونی هەژاران و كەڵەكەبوون سامان لای كەمۆكەیەكی مشەخۆر بە پشتبەستن بە سەرمایەداریی دارایی بەرخۆر، لە تەشەنەكردندابوو.
ئەمرۆش جیهان بەردەوام لە گێژاوەی شەڕە بازرگانییەكاندا دەژی، كە كارتێكردنی نەك لەسەر هەژاران و وڵاتانی كەم دەرامەت هەیە، بەڵكو مایەی ناكۆكی و ململانێی خودی ناوەندە سەرمایەدارەكانە، كە تایایدا بە پێی یاسای چەنگەڵستان سەرمایە گەورە سەرمایەی بچووك قووت دەدات.
كاتێكیش سەرمایەداری و دەزگاكانی وەك بەنكی نێودەوڵەتی و سندوقی دراو باس لە گەشەی ئابووری دەكەن، ئەوا باسەكەیان لە چوارچێوەی ئەو قازانجەیە، كە لە ئاكامی وەبەرهێنانی سەرمایەداری دارایی هاتۆتەكایەوە و، لەسەر حسابی پاشەكشەكردنی ئابووری فیعلی بەرهەمهێنە.
ئەمڕۆ شەڕ و ململانییە سەربازییەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جەنگ لە ئۆكرانیا، ڕەنگانەوەی ڕاستەوخۆ و نا ڕاستەخۆی شەڕە ئابوورییەكانە، كە بەتەواوی بواری وزە و سەرچاوەكانی دەگرێتەوە و، بەم جۆرەش شێواوی بواری ئابووری و ڕاكەڕاكەی سەرمایە بۆ وەبەرهێنانی خێرا، ناسەقامگیری سیاسی لە سەرجەم جیهاندا درووست كردووە و، ئاڵۆزی لە ژیانی سیاسی هەر وڵاتێك و لە پەیوەندییە نێودوڵەتییەكاندا بەرهەمهێناوە.
سەرەڕای ئەم قەیرانانە، كە ئاڵۆزی رۆژانە وناسەقامگیریی بۆ ژیانی تاك و بۆ كۆمەڵگا درووست كردوە، سەرمایەداری وەك واقیعێكی سەپێنراوی نەگۆڕ بەسەر چارەنووسی مرۆڤایەتی خۆی نمایش دەكات، نەك وەك سیستمێكی كۆمەڵایەتی برپرس بەرامبەر هەژاری و برسیتی و شەڕ و ناسەقامگیری سیاسی و ئابووری و گرفتەكانی ژینگە.
لەم ڕەوشە ناهەموارەی سەرجەم كۆمەڵگای مرۆڤایەتی لە سایەی زیادبوونی مەترسییەكان و، ئاراستەی ناوەندە نێودەوڵەتییەكانی سەرمایەداری و بۆرژوای وابەست پێیان لە ئاستی هەر نیشتمانێك، پرسیاری سەرەكی ئەوەیە: كام چینی كۆمەڵایەتی توانای سەركردایەتی پرۆسەی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی هەیە و توانای ڕەوانەوەی مەترسییكانی ژیانی مرۆڤایەتی هەیە و، سنورێك بۆ گیرەشێوێنی و سیاسەتەكانی سەرمایەداری و بۆرژوای حوكمران دا دەنێت؟
ئەم پرسیارە، كە دەمێكە ماركس وەڵامی داوەتەوە، كۆمەڵكای كوردستانیش دەگرێتەوە و لە كاتێكدایە، كە بانگەشكەرانی سەرمایەداری بۆ چەواشەكردن و لەباربردنی بیرۆكەی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی، لە ڕێگای سۆسیۆلۆجیستە بۆرژواكان كار بۆ دیزەبەدەرخۆنەی چەمكی ململانێی چینایەتی و ڕۆڵی چینی كرێكار لەم پرۆسەیە دەكەن.
چەواشەكەرانی ماركسیزم، پێیان وایە شیكردنەوەكانی ماركس بۆ چەمكی چین كۆن بووە و كۆتایی هاتووە و، واقیعی كۆمەڵایەتی هەردەم ریزبەندی نوێی كۆمەڵایەتی و توێژی نوێ بە خۆیەوە دەبینێت، لەكاتێكدا ماركس لە سەرەتاوە ئەوەمانی بۆ دەردخستوە، كە شیكردنەوەی بۆ چەمكی چینی كرێكار لە دۆگما دوور بووە و، لە ڕوانگەی بنەمای نەبوونی خاوەندارێتی ئەم چینە بۆ ئامرازەكانی وەبەرهێنان تەماشای كردووە و، ئەم بۆچوونەشی درووستی لەدەس نەداوە و، پرۆسەی بەرهەمهێنان و درووستكردنی زیدەبەها، تەنیا بە ڕەنجی كرێكاری بەكارهێنی هێز و جلوبەرگ شینەكان نایەتەدی، بەڵكو كرێكاری بیر و هزریش دەگرێتەوە. بەم پێیە چەمكی چینی كرێكار بریتییە لە ڕەنجدەرانی بیروبازو.
لە ڕوانگەی ماركسەوە چین مانای دیدە بۆ مێژووی كۆمەڵایەتی و ڕێڕەوی پەرەسەندنی و بنەمای درووستبوونی و، لە هەمان كاتدا هۆشمەندی چینایەتی دەگرێتەوە، كە چینی كرێكار كاتێك درك بە بەرژەوەندییەكانی خۆی كردووە، بۆتە چینێك، كە هۆشمەندە بە چارەنووسی خۆی و، كاتێك لە پێناوی نەهێشتنی چەوساندنەوەی چینایەتی تێدەكۆشێت، ئەوا لە هەمان كاتدا بە هیچ شێوازێكی دیكەی چەوساندنەوەی نەتەوەیی یان نایەكسانی جیندەری، قایل نابیت.
فروانبوونی ناوەندی ڕەنجدەرانی بیروبازو لە كۆمەڵگای كوردستاندا، جەختكردنە لەسەر بوونی تێكۆشانی چینایەتی، كە بە هاشوهوشی ناوەندەكانی سەرمایەداری جیهانی و بۆرژوای وابەستی ناوخۆیی، كۆتایی نایەت.
تێكۆشانی چینایەتی بەرپرسیارییەكی مێژوویی كرێكاران و سەرجەم ڕەنجدەرانی بیروبازو و ئەو توێژە كۆمەڵایەتییانەیە، كە خاوەندارێتی ئامرازی بەرهەمهێنانی كوردستان نین و، ئەرك و بەرژەوەندییان لە تەواوكردنی قۆناغی رزگاری نیشتمانی كوردستانییە، كە لە تێكۆشانی بۆ سۆشیالزم و خەبات لە پێناوی ئازادییەكان جیاناكرێتەوە.
كرێكارانی جیهان یەكگرن، ئەو درووشمەیە، كە پەیوەندی نێوان خەباتگێڕی ڕاستەقینەی تێكۆشانی نیشتمانی و چینایەتی كوردستان و، هەڵگرانی هەمان پەیام لە وڵاتانی دیكەی جیهاندا بتەو دەكات.
