لە مامۆستا تێكۆشەرەكانی كوردستان
مامۆستا و نووسەری شەهید (ڕەئووف زوهدی 1922-1990) سلێمانی
ئامادەكردنی: مەغدید حاجی
٭ پێشەكی:
مامۆستا ڕەئووف زوهدی لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستەمدا، یەكێك بووە لە پەروەردەكار و ڕۆشنبیر و خەباتگێڕە دڵسۆزەكانی شاری سلێمانی.
مامۆستای نەمر، لە خەباتی سیاسی و هزری و لە تێكۆشانی لە بواری پەروەردەدا، هەروەها وەكو نووسەر و ڕۆژنامەنووس، ڕۆڵی بەرچاوی بینیوە، هەر بۆیە ڕژێمی بەعس و تاریكپەرستان بەردەوام لێی ناڕازی بووینە و دواجار كە نەیانتوانیوە بە دیالۆگ و گفتوگۆ و نووسین ڕووبەڕووی ببنەوە، هەروەكو چۆن لە شاری هەولێر شەهید (عەبدولخالق مەعروف)یان تیرۆركردبوو، لە شاری سلێمانیش مامۆستا ڕەئووف زوهدیان تیرۆركرد، بەڵام ڕیسوایی و زبڵدانی مێژوو بەشی تیرۆریستان بوو، شەهیدان عەبدولخالق مەعروف و مامۆستا ڕەئووف زوهدیش وەكو دوو ناوی نەمر، دوو كەسایەتی تێكۆشەری دڵسۆزی گەلەكەمان، كەوتنە ناو مێژووی پڕ لە سەروەریی بزاڤی ڕۆشنبیری و سیاسی كوردستان.
"مامۆستا ڕەئووف زوهدی، پەروەردەكارێكی بەئەزموونی شاری سلێمانی بوو، لەناو بزاڤی ڕۆشنبیریی كوردیدا ڕۆڵێكی بەرچاوی گێڕاوە، ئەدەبیاتی ماركسی و چەپگەریی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی. لە ساڵەكانی حەفتاكاندا تێزەكانی لینینی وەرگێڕاوە، بایەخی بە لێكۆڵینەوە لە ڕەوتی ئایینی و كۆمەڵایەتی و بزاڤی ئیسلامی لە كوردستان داوە، هەروەها چەند چیڕۆكێكی لە گۆڤار و ڕۆژنامەكان بڵاوكردۆتەوە. لە هەشتاكاندا كتێبی لە بارەی (مێژووی نهێنی نەوت) كردووە بە كوردی. لەسەر بیروباوەڕی سیاسی و چەپڕەوی هەڕەشەی كوشتنی لێكراوە، لەلایەن شانەیەكی توندڕەوی ئیسلامی كراوەتە ئامانج. لە تۆمارێكدا كە دوای ڕاپەڕین دەستی بەسەرداگیراوە، وەكو (ماركس)ی دووەم ناویانبردووە! دژی ئاغا و دەرەبەگ بوو. سەدان قوتابی لە ڕێگەی وانەكانییەوە بە پیتەكانییەوە ئاشنابوون و زمانیانگرتووە، غەمخۆری گەلەكەی بوو، لە نامەیەكدا كە بۆ (پاپای ڤاتیكان)ی ناردووە، وردەكاری ئەو كارەساتانەی باسكردووە كە بەسەر گەلی كوردا هێنراون(1)"
٭كورتەیەك لە ژیاننامەی شەهید ڕەئووف زوهدی:
ناوی تەواوی: ڕەئووف كوڕی شێخ محەمەد كوڕی شێخ مەحمود كوڕی شێخ عەبدولڕەحمانە، لەقەبی (زوهدی)یش لە باپیری بۆیان ماوەتەوە. ڕیشەی بنەماڵەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ باكووری كوردستان و دەچێتەوە سەر شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری.
ناوی دایكی: حەپسە عەبدولڕەحمان ئاغایە.
ڕەئووف زوهدی لە خانوێكی تەنیشت مزگەوتی گەورەی سلێمانی لەدایكبووە.
باپیری قەلەمداری كاك ئەحمەدی شێخ بووە و ئەو نازناوی (زوهدی) پێبەخشیوە.
ڕەئووف زوهدی ئەم برا و خوشكانەی هەبوو: (عەبدوڵلا، مستەفا، ڕەفعەت، خانم، سەبیحە، مەلیحە).
محەمەد زوهدی باوكی مامۆستا ڕەئووف، دەرچووی خانەی مامۆستایانی ئەستەنبوڵ بووە، لە سورداش و قەڵادزێ سەرپەرشتی دروستكردنی چەند قوتابخانەیەكی كردووە. لە سەردەمی شێخ مەحموود بەڕێوەبەری قوتابخانەی قادری بووە لە سلێمانی.
ڕەئووف زوهدی قۆناغی سەرەتایی خوێندنی لە قوتابخانەی فەیسەڵییە تەواوكردووە.
خانەی مامۆستایانی لە بەغدا تەواوكردووە.
لە ساڵی 1946 بۆ یەكەمجار لە (ماوەت) بە مامۆستا دامەزراوە.
لە زۆر ناوچە و شارۆچكەی سەر بە پارێزگای سلێمانی و لە سەنتەری شاری سلێمانیدا وەكو مامۆستا بە ئەركی پەروەردە و فێركردن هەڵساوە.
پەیوەندیی لەگەڵ جووتیاران باشبووە، دژی دەرەبەگایەتی بوو، بەشێك لە مووچەكەی بە قوتابییە نەدارەكان بەخشیوە.
جگە لە كوردی، شارەزایی لە زمانەكانی: (توركی، عەرەبی، فارسی و ئینگلیزی) هەبوو.
لە ساڵی 1979 لەو كاتەی بەڕێوەبەری قوتابخانەی مەحوی بوو لە سەنتەری شاری سلێمانیدا، بە بڕیاری ئەنجومەنی سەركردایەتی بەناو شۆڕشی ڕژێمی بەعس، لەگەڵ دوو مامۆستای دی لە شاری سلێمانی لە پیشەی مامۆستایی دوورخراونەتەوە و خانەنشینكراون، چونكە ئامادەنەبووینە بەڵێننامە بۆ ڕژێمی بەعس پڕ بكەنەوە(2).
دوای سێ ساڵ وەكو وانەبێژ، وانەی عەرەبی لەچەند قوتابخانەیەك وتۆتەوە.
لە حەفتاكاندا ماوەی سێ ساڵ وەكو نوێنەری لیستی پیشەیی مامۆستایان، ئەندامی دەستەی كارگێڕی سەندیكای مامۆستایان لقی سلێمانی بوو.
٭ ڕۆڵی سیاسی و چالاكی ڕۆشنبیری:
مامۆستا ڕەئووف زوهدی ڕۆشنبیرێكی چەپ بوو، باوەڕی بە (ماركسیزم لینینزم) هەبوو، لەسەر بنەمای ماددی زانستی، شیكاری بۆ مێژوو و دیاردە كۆمەڵایەتییەكان كردووە.
لە بەغدا ئاشنایەتی لەگەڵ زەكی بەسیم، ئەندامی مەكتەبی سیاسیی حزبی شیوعیی عێراق پەیداكردووە.
لە ساڵی 1948 بووەتە ئەندامی حزبی شیوعیی عێراق.
لە 1955 و 1963 دوو جار بەهۆی سیاسی دەستگیركراوە.
لە ساڵی 1963 دوای ئازادبوونی، تاكو ساڵی 1965 بەنهێنی ژیاوە، هەڵسووڕاوێكی ڕەوتی چەپ بوو لە باشووری كوردستان.
ئەندامی یەكێتی نووسەرانی كورد بوو.
ئەندامی نووسینگەی ڕۆژنامەنووسی كۆمیتەی پارێزگای سلێمانیی حزبی شیوعیی عێراق بوو. لە ڕۆژنامەی (بیری نوێ) كاری ڕۆژنامەنووسی كردووە.
لە حەفتاكاندا لە لایەن یەكێتی سۆڤیەت وەكو ڕۆژنامەنووسێكی سەركەوتووی كورد خەڵاتی ڕێزلێنانی پێشكەشكراوە.
پەیوەندیی توند و تۆڵی لەگەڵ كەسایەتی و نووسەرانی كورد و عەرەب هەبووە.
ڕەئووف زوهدی هاوكات لەگەڵ بەجێگەیاندنی چالاكیی ڕۆشنبیری، كادیرێكی پێشكەوتووی حزبی شیوعیی عێراق بوو.
لە ساڵی 1984 دەسەڵاتدارانی حزبی بەعس داوایان لە ڕەئووف زوهدی كردووە ببێتە بەرپرسی ئەو حزبە شیوعییە كارتۆنییەی بەتەمابوون دایبمەزرێنن، بەڵام ڕەتیكردۆتەوە و پێیوابووە ئەم كارە خیانەتە و پشتكردنە لە بیر و باوەڕەكەی.
٭ بەرهەمەكانی لە بواری نووسین و وەرگێڕاندا:
مامۆستا ڕەئووف زوهدی جگە لەوەی زۆر بابەتی لە گۆڤار و ڕۆژنامەكاندا بە ناوی خۆی، یان بە ناوی خواستراو بڵاوكردۆتەوە، خاوەن چەند كتێبێكی چاپكراوە، وەكوو:
1- لە ساڵی 1973 بەهاوبەشی لەگەڵ مامۆستا ئەحمەد حامد (1931-2024) نامیلكەیەكی لینینیان كردووە بە كوردی.
2- (چاوخشانێك بە مێژووی جیهاندا)، دوو بەشی قەوارە گەورەیە، بەشی یەكەمی لە ساڵی1983 چاپكردووە، بەشی دووەمیشی لە ساڵی 1990 بڵاوكراوەتەوە.
3- وەرگێڕانی كتێبی (چیڕۆكی ئادەمیزاد)، نووسینی جۆرج حنا.
4- وەرگێڕانی كتێبی (مێژووە نهێنییەكەی نەوت).
5- نووسینی كتێبی (بۆ لە هەقە كەوتنە تەقە).
٭ باری كۆمەڵایەتی:
مامۆستا ڕەئووف زوهدی لە ساڵی 1948 هاوسەرگیریی لەگەڵ خاتوو ئامینە عەزیز ساڵح كردووە، ئەنجامی هاوسەرگیرییەكەیان پێنج كوڕ و سێ كچ بووە:
1- كاوە، لەدایكبووی 1949 بەداخەوە كۆچی دواییكردووە.
2- تانیا، 1951
3- تیشك، 1953
4- ڕزگار، 1956
5- تریفە، 1959
6- ڕاستی، 1963
7- ڕەنج،1965
8-گەنج، 1968 (3)
هیوای تەمەندرێژی و بەختەوەری و سەركەوتنیان بۆ دەخوازین.
٭ تیرۆركردنی مامۆستا و نووسەر ڕەئووف زوهدی:
دوای بڵاوبوونەوەی كتێبی (چیڕۆكی ئادەمیزاد)، كە باس لە سەرەتاكانی پەیدابوونی مرۆڤ و گەشەسەندنی ژیان و ئایینەكان دەكات، لەناویاندا ئایینی ئیسلام، ئیسلامییە توندڕەوەكان تۆمەتی ئەوەیان داوەتە پاڵی گوایە بێڕێزی بەرامبەر بە پێغەمبەر و ئایینی ئیسلام كردووە، بۆیە پلانی تیرۆركردنی ئەم مامۆستا و نووسەرە دڵسۆزەیان داناوە، لەوانەیە بەئاگاداری و ڕەزامەندیی دام و دەزگا سیخوڕییەكانی ڕژێمیش بووبێت، ئەوەبوو لە كاتژمێر 6 ئێوارەی ڕۆژی 25-2-1990 لە شەقامی مەولەوی ناو شاری سلێمانی بە دەمانچەی بێدەنگ تیرۆریان كردووە.
لە سەرەتاكانی نەوەتەكاندا لە كاتی شەڕی نێوان یەكێتی و بزووتنەوەی ئیسلامی، دەست بەسەر چەند بەڵگەنامەیەكدا گیراوە دەربارەی تیرۆركردنی مامۆستا ڕەئووف زوهدی.
هەرچەندە مامۆستا ڕەئووف زوهدی خاوەن بیروباوەڕی ماركسی بووە، كادیرێكی چاونەترسی حزبی شیوعی بووە، لە هەمان كاتدا نووسەر و وەرگێڕێكی بەتوانا بوو، بەڵام هەرگیز بێڕێزی بەرامبەر بە ئایینی ئیسلام نەكردووە.
ڕووداوی تیرۆركردنی ئەم نووسەر و تێكۆشەرەی شاری سلێمانی، هاوشێوەی تیرۆركردنی نووسەرە كوردپەروەرەكەی شاری هەولێرە (عەبدولخالق مەعروف 1935-1985)، كە ئەمیش لە دوای لەچاپدان و بڵاوكردنەوەی كتێبەكەی بە ناوی (ئادەمزاد لە كۆمەڵی كوردەواریدا)، لە ڕێكەوتی 19-4-1985 لەلایەن دەستێكی ڕەش لە نزیك ماڵی خۆیان لە گەڕەكی ئازادی تیرۆركرا.
یادیان بەخێر و هەزاران سڵاو بۆ ڕوحی پاكیان.
شەرمەزاری و زبڵدانی مێژووش بۆ بكوژەكانیان.
پەراوێز و سەرچاوە:
1- ڤیدیۆیەكی دەنگی ژیاننامەی مامۆستا ڕەئووف زوهدی تیا باس دەكرێت، لە لایەن كاك گەنج ڕەئووف زوهدی بۆم ڕەوانەكراوە.
2- وەڵامەكانی كاك گەنج بۆ پرسیارەكانم، بەهۆی تۆڕی كومەڵایەتی بۆی ناردووم.
3- هەمان سەرچاوەی پێشوو.
4- ئەرشیفی تایبەتی خۆم.
