بە ڕوونی
لە ڕۆژی جیهانی شانۆدا
بۆ ئەوەی تروسكەی جوانی لە پانتایی گشتیدا ببینین، پێویستمان بە شانۆیە!
شانۆ دیاردەیەكی مێژوویی مرۆڤایەتیە كە هەردەم لە گۆڕانكاریەكی بەردەوام بووە. كاتێك باس لە دیجتاڵبوونی ژیانی ڕۆژانەلە سەدەی بیستویەكەمدا دەكرێت، پرسیار لەسەر پێداویستیبوونی شانۆ لەم سەردەمەدا دەكرێت. عەقلیەتی لە قاڵبدانی مرۆڤ لە نێو كۆتوبەندەكانی دیجیتاَڵ و بەكارهێنانی لەلایەن ناوەندەكانی بەڕێوەبردنی ئابووری جیهان و تەشەنەكردنی دیاردەی (شوناسی بت) و بەكاڵابوونی ژیانی كۆمەڵایەتی و كەلتووری مرۆڤایەتی، كە سەرجەم ئەمانە ڕەنگدانەوەی سیستمی سەرمایەداری هاوچەرخە و كالا بە پێوەری سەرجەم چالاكی مرۆڤایەتی دادەنێت، لەم ڕوانگەیەوە فشارێكی توند بۆ بڵاوكردنەوەی بیرۆكەی مردن، یان كۆتایهاتنی شانۆ لە ئارادایە.
ئەم لۆجیكە واتە كۆتاییهاتنی شانۆ بەشێكە لە لۆژیكی كۆتایهاتنی میژوو، كە ناكۆكی و ململانییەكان لە ئاستی هەر نیشتمان و لە ئاستی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی و نێَودەوڵەتییدا، بەردەوامبوونی مێژوو دەسەلمێنێت نەك كۆتایهاتنی.
مێژووی مرۆڤایەتی كۆتایی نایەت و بەهەمان شێوە شانۆ كۆتایی نایەت و بەشێوەیكی كردەیی شانۆ ئامرازی تێگەیشتنە لە مێژوو.
شانۆ بەشێكە لە شوناسی مرۆڤایەتی، كە لە هەموو كۆمەڵگایەكدا هەیە و، مرۆڤ ئەو بوونەوەرەیە توانای بەرهەمهێنانی كاری شانۆیی هەیە، كە توانای چوونە نێو وردەكارییەكانی ژیانی ڕۆژانەمان و هەست و ئەندێشە و خۆشی و ئازارەكانی مرۆڤی هەیە و، جگە لەوەی ئامرازێكی دەڕبڕین و تێگەیشتنە لە خودی مرۆڤ و بەردەوامبوونی پەیوەندی كۆمەڵایەتی لەگەڵ یەكتر، و سازدانی جۆرێك لە دیالۆگی ڕاستەوخۆی خەڵك و، تێگەیشتن لە كەلتووری گەلانی دیكە لە سەردەمی جیهانگیریدا. بە درێژایی مێژوو هاوكات كە شانۆ ئامرازی فێربوون و پێگەیاندنی خود و بەرامبەر و، بنەمایەكی داهێنان بووە، ڕێگایەكی تێكۆشانیش بۆ گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی بووە.
شانۆ یەكێك لە ویستگە مێژوویەكانی پانتایی گشتی بووە و بنەمایەكی درووست بوونی بووە و، بە شێوەیەكی مێژوویش ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە فەلسەفەوە هەبووە و، تەنانەت ئەگەر بگەڕینەوە بۆ خودی بۆچونی ماركس كە دەڵێت: فەیلەسوفەكانی پێش من تەنیا شیكردنەوەیان بۆ واقیع و مێژوو كردووە و ئەركی من گۆڕانكاریواقیعە، دەتوانین بڵێین خودی شانۆ وەك ئامرازێكی گۆڕانكاری چەمكێكی فەلسەفییە و، لە كاروانی پەرەسەندنی شانۆ، كە بۆ یەكەم جار لە سەدەی شەشەمی پێش زاییندا لە یۆنان هەبووە و دوواتر فەیلەسوفی یۆنان، ئەرستۆ (384 پ.ز ــ 322 پ.ز) لە كتێبی (هونەری شیعر) پێناسەی شانۆ دەكات و ئاماژە بۆ شانۆگەری (ئۆدیبی پاشا) لە نووسینی سۆفۆكلیس دەكات، تا دەگاتە سەدەی بیستویەكەم، مرۆڤایەتی دەیان رێباز و قوتابخانەی شانۆیی خولقاندووە و، تەنانەت بوارێكی زانستی بە ناوی فەلسەفەی شانۆ لە ئارادایە.
پەیوەندی شانۆ تەنیا بە فەلسەفەوە نەبووە. ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ كتێبی (سەرمایە)ی ماركس، كە تایبەتە بە ئابووری سەرمایەدارییەوە، دەبینین بەشێك لە كەسایەتییەكان كە شكسپیر لە شانۆگەرییەكانی خۆیدا بەكاری هێناوە، لەلایەن ماركسەوە ئەو كەسایەتییانە وەك نوێنەری سەرمایە خراوەتە ڕوو. بۆ نموونە كەسایەتی جۆن فالستاف كە لە سێ شانۆگەری شكسپیردا وەك كەسایەتییەكی ترسنۆك و دوو ڕوو و چەتە هاتووەلە لایەن ماركسەوە لە كەتێبی سەرمایە وەك هیمای یەكەمین كەڵەكەبوونی سەرمایە بەكار هێنراوە و، جگە لەوەی هەندێ وێنەی دیكەی شانۆگەرییەكانی شكسپیر و ئەو دەستەواژانەی بەكاریهێناوە لە هەندێ كتێبی دیكەی ماركس لەوانە (هەژدەی برۆمێر) دەبینرێن.
شكسپیر و كارەكانی نەك تەنیا لە نووسینەكانی ماركس بوونی هەیە، بەڵكو تەنانەت لە ژیانی ڕۆژانەیدا. لە نامەیەكدا كە ماركس لە 10/4/1856 بۆ ئنگلز دەینووسێت، دەڵێت: منداڵەكانم بەردەوام شكسپیر دەخوێننەوە.... كچەكانم هەندێ كەس بە كەسایەتییەكانی شانۆگەرییەكانی شكسپیر دەشوبهێنن.
شانۆ بە درێژایی مێژوو پەیامی هەبووە و، ئەم پەیامەش لەو كۆمەڵگایانەی بە قۆناغی گواستنەوەی كۆمەڵایەتی تێپەر دەبن و لە ڕەوشێكدا قۆناغی رزگاری نیشتمانی كوردستانی تەواو نەبووە، ئەوا ئەرك و ئەم پەیامەی چاوەڕێ دەكرێ كە بیگەیەنێت و ئەنجامی بدات، دژوار تر دەبێت.
لە كاروانی گەیاندنی ئەم پەیامە نوێبوونەوە لە شێوازی نواندن و هەڵبژاردنی دەقی گونجاو و كرانەوە لەسەر شێوازی سینوگرافی نوێ و سوودوەرگرتن لە ئەزموونی شانۆی جیهان و ڕێبازە جۆراجۆرەكان پێویستە. بەڵام ئەنجامدانی ئەم ئەركە تەنیا بە وزە و توانای شانۆكاران ناكرێت.
لە كوردستاندا كاری شانۆیی پێویستی بە هۆڵی شانۆیی هەیە، كە پێداویستی و مەرجی تایبەتی بۆ نمایشكردن تیایدا هەبێت و، جگە لەوەی شانۆكەران پێویستیان بە شانۆی تایبەت بە ڕاهێنان و پرۆڤەكردن هەیە و، ئەم بابەتەش تا ئێستا لەلایەن حكومەتی هەریمی كوردستان بە هەند وەرنەگیراوە و، پشتگیری و هەماهەنگیش بۆ تیپە شانۆگەرییەكان نییە و، جگە لەوەی كە پێویستە حكومەت پشتگیری لە شانۆگەرانی كوردستان و تیپەكانیان بكات بۆ نمایشكردنی كارەكانیان لە دەرەوەی كوردستان و بەشداریكردن لە فیستیڤاڵە شانۆییە نێودەوڵەتییەكان.
یەكێك لە بوارەكانی دیكەی گرنگیدان بە شانۆ پێداچوونەوەیە بەو بابەتانەی، كە لە بەشی شانۆ لە پەیمانەگە و كۆلیجەكانی هونەر وەك وانە پێشكەش بە خوێندكاران دەكرێت، كە پێویستە لەگەڵ بایەخدان بە بەرزكردنەوەی توانای مامۆستایانی ئەم بوارە هاوكات بێت.
ئاراستەی ڕۆشنفیكری و عەقلانیەت و تێكۆشان بۆ مۆدێرنە، بێ سیاسەتێكی ڕۆشنبیری ڕوون، كە پشت بە نەریتی مەدەنی پێشكەوتنخواز و دوور لە هەموو شێوازەكانی سەلەفیەت و پارێزگارخوازی نایەتە دی و، بنەمایەكی سەرەكی ئەم سیاسەتەش كاری شانۆیی ڕەسەنە.
پێویستە شانۆكارانی كوردستان گوێی خۆیان لەسەر دڵی ئەم خاكە دابنێن و، ترپەی دڵی كوردستان بژنەفن، و بە كاری داهێنەرانەی خۆیان لە بواری شانۆدا باس لە خۆشی و ناخۆشی.. پێشكەوتن و سەركەوتن .. كوسپ و ڕێگاگرتن و هەڵە و كەموكوڕی و دەسخۆشی لە نەریتی جوان و رەخنە لە كاری قیزەوەن، بكەن.
لە ڕۆژی جیهانی شانۆدا كە دەگاتە 27ی ئاداری هەموو ساڵێك، سڵاوی گەرمم بۆ شانۆكەرانی كوردستان و جیهان و دەمەوێ ئاماژە بۆ بڕگەیەك لە پەیامی شانۆی جیهانیی ئەم ساڵ كە هونەرمەندی میسری سەمیحە ئەیوب نووسیوێتی و تیایدا دەڵێت: (ئەركی ئێمەیە، ئێمەی شانۆكەران، هەڵگری مەشخەڵی ڕۆشنگەری هەر لەیەكەم دەركەوتنی یەكەم ئەكتەرەوە لەسەر یەكەم تەختی شانۆ، لە پێشەنگی ڕووبەڕووبوونەوەی هەموو شتێكی ناشرین و خوێناوی و نامرۆڤانەدا بین. بە هەموو شتێكی جوان و پاك و مرۆڤانە ڕووبەڕووی دەبینەوە.. ئێمە و كەسی تر نا.. توانای پەخشكردنی ژیانمان هەیە.. با پێكەوە لە پێناو یەك دونیا و یەك مرۆڤایەتی پەخشی بكەین).
لێرەدا دەمەوێ بەسەرجەم شانۆكارانی كوردستان بڵێم كە ئێوە بەتەنیا نین و هێزێكی فروان هەیە لەگەڵتاندا هەڵگری پەیامی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتییە و، ئەوانیش ژیان دەبەخشن و هەر كەسێك لەگەڵ ئەم كاروانەدا بێت بێ شانۆ ئاسوودە نابێت. شانۆیەك بە تایبەتمەندی ڕەسەنی كوردستانی كە گیانی بە ڕەنگاربوونەوەی نیشتمانی بەهێز بكات و دیاردەی ناشرین و قێزەوەن و پێشێلكردنی مافی ژنان و ئازادییەكان كە ئاكامی بەردەوامبوونی چەوساندنەوەیە، ڕیسوا بكات.
