بە ڕوونی
كاوە مەحموود
مۆدێرنەسازی سۆشیالیستانە‌و كۆمەڵگای پۆست پیشەسازی
ئەم بابەتە لە دانیشتنی سەرەكی كۆنگرەیەكی سیاسی‌و هزری، كە حزبی شیوعی چین سەبارەت بە چەمكی سۆشیالیستی سازی كردبوو، پێشكەشم كرد. ئەو كۆنگرەیە لە شاری نیتیشیان لە ناوچەی نینگیشیای خودموختاریی سەر بە نەتەوەی هوی، ڕۆژانی 13 و 14ی تەمموز ڕێكخرابوو.
لە دانیشتنەكانی كۆبونەوەكە وتاری زیاتر لە 70 بەشداربوو پێشكەش كرا. لە دانیشتنی سەرەكی سەبارەت بە چەمكی سۆشیالیستی بە تایبەتمەندی چینی، چوار بابەتی بەرپرسانی چین‌و چوار بابەتی بەشداربووان، وەك بابەتی سەرەكی، كە یەكێكیان ئەم وتارەی خوارەیەوە‌و پۆختكەی لەم گۆشەیەدا بە خوێنەرانی كوردستان پێشكەشی دەكەم:
سڵاوی خۆشەویستی‌و دۆستایەتی‌و ئاشتی‌و تێكۆشان لە گەلی كوردستانەوە!
پێشەكی پیرۆزبایی لە ناوچەی نیگیشیا دەكەم، كە لە سەبتەمبەری ئەم ساڵدا 65 ساڵرۆژی بوونیەتی بە ناوچەی خودموختاری بۆ نەتەوەی هوی. ئەم ناوچەیە گۆڕانكاری چلۆنایەتی لە بواری گەشەپێدانی گشتگیردا بینیوە. یەكێتی نێوان ئەتنیك‌و یەكسانی نەتەوەیی‌و ژینگەی تەندروست‌و جوان‌و ژیانێكی خۆشگوزەران‌و بابەتی ژینگە پارێزی دابینكراوە‌و، توانراوە بیابانەكانی ناوچەكە سەوزبكرێت‌و گەشتوگوزار بە گشتی پەرەیپێبدرێت. لە سەردانەكانماندا ناوچەی بەرفراوانی پیشەسازی وزە‌و پتروكیمیاییمان بینی، كە ناوچەیەكی زیندووی گەشەپێدانە لەسەر ئاستی هەموو چیندا. بە هەمان شێوە ناوەندی كەلتووری (بیت الحكمە)مان بینی، كە جگە لە بڵاوكردنەوەی بەرهەمی هەمەجۆر بە زمانی جۆراجۆر، چەندین چالاكی فیكری بە خۆوە گرتووە‌و، پردی گواستنەوەی هزر‌و كەلتووری چینە بە زمانی دیكە. ئەم ناوچەیە وێستگەیەكی گرنگە لە پرۆسەی پشتێن‌و ڕێگا، بەتایبەتی لە پەیوەندیكردن لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژئاوای ئاسیا‌و باكوری ئەفریقیا.
نهێنی دەسكەوت‌و سەركەوتن لەم ناوچەیە‌و لە ناوچەكانی دیكەی چیندا بۆ هزری هاوڕی شی جینبینگ سەبارەت بە سۆشیالیستی بە تایبەتمەندی چینی لەسەردەمی هاوچەرخدا دەگەڕێتەوە. لە ئاكامی پابەندبوون بە چەندین هۆكار، گومانم لەوەدا نییە، كە دەسكەوتەكان زیاتر بەرەو پێشەوە دەچن‌و دەچەسپین‌و خەونی مەزنی گەلی چین دێتە دی. پێم وایە هۆكارەكان بریتین لە پابەندبوون بە بڕیارەكانی بیستەمین كۆنگرەی حزبی شیوعی چین كە لە 2022 بەسترا‌و، بوونی هزرمەندێكی ماركسیستی داهێنەر كە سەركردایەتی حزب دەكات‌و، بوونی حزبێك كە خاوەنی دیسپڵینی گشتگیرە‌و سەركردایەتی گەلێكی بەرهەمهێن‌و داهێنەر دەكات.
ئەم كۆنگرە دیالۆگسازییە، كە تیایدا بەشدارین، دوای خستنەڕووی كۆمەڵێك چەمكی هزری دێت، كە لە دوا كۆنگرەی حزبدا خرانەڕوو، لەوانە چەمكی مۆدێرنەسازی چینی، كە شوناسێكی سۆشیالیستانەی هەیە‌و، دواتریش هاوڕی شی جینبینگ لە 15ی ئاداری ئەم ساڵدا دەستپێشخەری شارستانی جیهانی، كە تەواوكەری دەستپێشخەری گەشەپێدانی جیهانی‌و ئاسایشی جیهان لە چوارچێوەی كۆمەڵگای چارەنووسی هاوبەشی مرۆڤایەتییە، خستەڕوو.
لە جیهانی ئەمڕۆدا گەشەپێدان دووچاری گرفت‌و ئاڵنگاری جۆراجۆر دەبێتەوە. كێشە‌و گرفتەكانی گەشەپێدان پاشخانێكی مێژووی هەیە‌و، پێشتر لینین ئاماژەی بۆ یاسای پەرەسەندنی ناهاوسەنگ لە كتێبی ئیمپریالزم باڵاترین قۆناغی سەرمایەداریە‌و كتێبی پەرسەندنی سەرمایەداری لە ڕووسیا، كردووە.
لە ڕەوشی ئەمڕۆدا بۆشایی گەشەپێدان نێوان وڵاتانی سەرمایەداری ناوەند‌و وڵاتانی سەرمایەداری وابەست فراواتر دەبێت. ئەم قەیرانەی بواری گشەپێدان هاوكاتە لەگەڵ تێكچوونی ژینگە‌و دیاردەكانی بێكاری‌و هەژاری.
جیهانی ئەمڕۆ لە سایەی ململانییە نێودەوڵەتییەكاندا لە دوو ڕێیاندایە‌و، دوو بژاردەی لەبەردەمدایە.
بەژاردەی یەكەم: ئاراستەی نیولیبراڵیزمە، كە لە بەرژەوەندی باڵادەستیی دەوڵەتە ئیمپریالیستەكان‌و كۆنتڕۆڵكردنیان بۆ بازرگانی نیودەوڵەتییە‌و، لە ئاكامیشدا بۆشایی گەشەپێدان فراوانتر دەبێت.
بژاردەی دووەم: بریتییە لە ڕیبازی گشەپێدانی بنیاتنراو بە دەوڵەمەندكردنی ژیانی ماددیی‌و دەروونی گەلان، لە سایەی باوەڕبوون بە فرەیی‌و هەمەجۆریی شارستانییەكان.
سەروەری بژاردەی یەكەم بەسەر ئابووری جیهان‌و سیاسەتی نێودەوڵەتیدا، مانای وایە ناوەندە سەرمایەدارەكان لە ڕوانگەی تاكەجەمسەری‌و بە سیاسەتی (سفر)، كە مانای مۆنۆپۆلكردنی دەسكەوت‌و قازانجە بۆ خۆیان‌و هیچ بۆ بەرامبەریان، مامەڵە لەگەڵ كۆمەڵگای نێودەوڵەتیدا دەكەن.
بژاردەی دووەم قایلنەبوونە بە چەمكی هیچ بۆ بەرامبەر‌و، ڕەتكردنەوەی خاوەنی ئیمتیازبوونە لە گەشەپێدان‌و، كاركردنە بۆ سەركەوتنی خود لە پرۆسەی سەركەوتنی لایەنی دیكە‌و، كاركردن بۆ هاوبەشی لە گەشەپێدان‌و هاریكاری‌و هەماهەنگی لە چوراچێوەی كۆمەڵگای چارەنووسی هاوبەشی مرۆڤایەتی‌و بوونی فرەجەمسەری لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا، كە كۆتایی بە چاوگەكانی بارگرژی‌و ناكۆكی‌و شەڕ دەهێنێت.
جیهانی ئەمڕۆ پێویستی بە گەڕانەوە بۆ ڕەوشی شەڕی سارد‌و سازدانی چەنگی ناوخۆیی‌و هەرێمایەتی‌و نێودەوڵەتی نییە.
لە میانەی دووەمین بژاردەدا دەستپێشخەری شارستانی جیهانی لەلایەن شی جینبینگ خرایەڕوو، كە تەواوكەر‌و دوڵەمەندكەری چەمكی مۆدێرنەسازیی چینییە. سەرچاوەی ئەم دوو بابەتەش بۆ شوناسی شارستانی مێژوویی چین دەگەڕێتەوە. شارستانییەك، كە تایبەتمەندییەكەی لە یەكبوون‌و دێرینی‌و بەردوامبووندا بەرجەستە دەبێت. لە مێژووی ئەم شارستانییە نەریتی ئاشتی‌و هاریكاری‌و عەدالەتی كۆمەلایەتی سەقامگیربووە. شارستانییەك كاغز‌و چاپ‌و پارەی كاغزی‌و بارود‌و حەریر‌و كاری سیرامیكی بە مرۆڤایەتی پێشكەش كردووە. ئەم شارستانییە شەڕی ئایینی بە خۆوە نەبینیەوە‌و، فەلسەفەكەشی بۆ خەڵك بووە‌و لە چوارچێوەی ئیلیتێكی دیاریكراو نەماوەتەوە.
ئاراستەی گەشەپێدان‌و مۆدێرنەسازی لە ئەزموونی سۆشیالستی لە چیندا، پشتی بە دێرینی‌و بەردەوامبوونی ئەم شارستانییە، وەك بەشێك لە چالاكی مرۆڤ بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئاڵنگارییەكان‌و بوونی ئیرادە‌و متمانەبەخۆ، بەستووە.
بەم شێوەیە مۆدێرنەسازی پرۆسەیەكی بەردەوام‌و نوێخوازییە‌و، وەڵامدانەوەیكی واقیعبینانەیەی سەرجەم ئەو پرسیارە ئاڵۆزانەیە، كە ژیان دەیخاتەڕوو. وەڵامدانەوەیەك كە عەدالەتی كۆمەڵایەتی‌و یەكسانیخوازی دابین بكات.
من پێم وایە، كە مۆدێرنەسازی‌و دەستپێشخەری شارستانی جیهانی‌و بابەتی گەشەپێدان‌و ئاسایشی جیهانی، بەشێكن لە بابەتەكانی كۆمەڵگەی ئەمڕۆ لە دیدی ماتریالیزمی مێژووییەوە لە سەردەمی هاوچەرخدا‌و، ئەمڕۆش وڵات‌و گەل‌و حزبی شیوعی چین، تاقیگەیەكی كۆمەڵگەیی ماتریالزمی مێژووییە.
ئەمڕۆ باس لە مۆدێرنەسازی لە سەردەمی زیرەكیی دەستكرد‌و، بۆچوونی بەشێك لە ئابووریناسان سەبارەت بە كۆتایهاتنی سەردەمی هێزی كار، دەكرێت. لێرەشدا دەبێ ئاماژە بە بۆچوونەكانی ماركس سەبارەت بە (ئامێركان) لە بواری پیشەسازی لە كتێبی (گۆرندریسە) بكەم، كە لە ساڵی 1953دا بۆ یەكەم جار بە ئەڵمانی لە چاپدرا. ماركس ئاماژە بەوە دەكات، كە بە هۆی پەرەسەندن‌و ئۆتۆماتیك‌و ئامێرەكان، زانست‌و تەكنەلۆجیا لە ئایندەدا دەبێتە سەرچاوەی سامان‌و، كار پەراوێز دەخرێت‌و، ئەمەش دەبێتە هۆی درووستبوونی ناكۆكی نوێ نێوان هێزكانی بەرهەمهێنان‌و پەیوەندییەكانی بەرهەمهێنان.
بە بۆچوونی ماركس، ئاشی دەستی كۆمەڵگا‌و فیوداڵ‌و ، ئاشی هەڵم كۆمەڵگا و سەرمایەداری پیشەسازی بەرهەمدەهێنیت. لینین لە بۆچوونەكانی سەبارەت بە ئیمپریالیزم ئاماژەی بە سەرمایەداری دارایی دا. ئەمرۆش من وای دەبینم، كە شی جینبینگ ئاماژە بە هزری سۆشیالستی بە تایبەتمەندی چینی لە سەردەمی هاوچەرخدا دەكات، پێمان دەڵێت، زیرەكیی دەستكرد‌و دۆزینەوە‌و داهێنان‌و گەشەپێدانی ئاستی باڵا‌و، پۆست پیشەسازی، پێویستی بە كۆمەڵگای نوێ‌و مۆدێرنەسازی سۆشیالیستییە بۆ ئەوەی سامان لای كەمایەتییەكی سەرمایەدار كەڵەكە نەبێت‌و، بەرهەمی مۆدێرنەسازی بۆ تەواوی گەل بێت‌و، ئەركی هەمووانیشە، كە چەمكی مۆدێرنەی سۆشیالیستی لە بواری تیۆرییەوە‌و، بەپشتبەستن بە پراكتیك وەك تەواوكەر‌و ئەلتەرناتیف بۆ مۆدێرنەی سەرمایەداری بەرهەمبهێنین، چونكە دەوڵەتی سۆشیالیستی بە مۆدێرنەی سۆشیالیستی بنیات دەنرێت.
لە كۆتاییدا گەشبینم كە لە ئاكامی بەردەوامبوونی ئەم ڕێبازە، چین لە هەنگاوی دووەمی گەشەپێدانیدا لە ماوەی 2035 تا 2050 دەوڵەتێكی سۆشیالیستی نوێ‌و بەهێز‌و گەشەسەندوو، جوان‌و گشتگیر‌و شارستانیییەك كە شوناسی مۆدێرنەی بەردەوامی هەبێت، بنیات دەنێت.
