بە ڕوونی
كاوە مەحموود
پەلكەزێڕینە دیاردەیەكی سروشتییە كە مێژوویەكەی بۆ مێژووی گۆی زەوی و گەردون دەگەڕێتەوە. ئەم دیاردە فیزیاوییە لە ئاكامی تێكشكان و پەرتبوونی تیشكی خۆر بەسەر دڵۆپێكی ئاوی باران دوای بارانبارین یان لە كاتێكدا باران دەبارێت و خۆر بەدیاركەوتووە، درووست دەبێت. ڕەنگەكانی پەلكەزێڕنە، كە حەوتن یەك لە دوای یەك بریتین لە سوور، پرتەقالًی، زەرد، سەوز، شینی كاڵ (ئاسمانی)، شینی تۆخ (نیلی)، وەنەوشەیی.
مرۆڤ بە هۆی جوانی و ڕەنگە تێكەڵاوەكانی ئەم دیاردەیە پێش ئەوەی وەك دیاردەیەكی فیزیایی هۆكاری درووستبوونی، یان دەركەوتنی پاش باران لە ئاسمان بدۆزێتەوە، بە سەرسوورمانەوە تەماشای ئەو جوانییەی كردوە كە سروشت بەرهەمیهێناوە.
لە مێژووی نزیكی كوردەواریدا ئەم جوانییەی سروشت و ئەم ڕەنگانە هێندە كارتێكردنی لەسەر هەستی مرۆڤ بووە، كە مەودایەكی كەلتووریی ـ ئاینیی پێببەخشرێ و، بە شێوەیەكی میللی پێی بوترێ (پرچی ئایشە و فاتمە) وەك نیشانەیەكی پیرۆزی و لێچواندنی ئەو ڕەنگانە بە پرچی خێزان و كچی پێغەمبەری ئیسلام.
ئەم دیاردەیە لە ئەدەب و نووسین، وەك هەمەجۆری بابەت و، لە شیعردا وەك هیمای جوانی سروشت بەكارهاتووە. هەموومان ئەو دێرە ئەفسوناویەی شیعرە جوانەكەی مامۆستا گۆرانمان لەبەرە كە دەڵێت:
پەلكەزێڕینەی پاش بارانی زۆر
چەماوەتەوە بەرامبەر بە خۆر
پەلكەزێڕینە لە كەلتوور و ڕەهەندی كۆمەڵایەتی و ئەدەب شیعری كوردیدا ئەم مانایەی بەخشیوە و، هەر لە سەرەتاوە نەوە لە دوای نەوە لە كۆمەڵگای كوردەواریدا بەو چاوە و بەو مانایە تەماشای پەلكەزێڕنە كراوە، ئنجا لەپای چی ئەم پاشخانە جوانە لە مانای ئەم دیاردە سروشتییە جوانە لە ئاكامی هەژمووونی عەقلیەتێكی سەلەفی دەشێوێنرێت و بە جۆرێك لێكدانەوە بۆ پەلكەزێڕینە دەكرێ، كە هیمای ڕەگەزخوازییە و دامودەزگای حكومەت و تەنانەت دادگاش رێكخراوێكی كۆمەڵگای مەدەنی دادەخات بە تاوانی ئەوەی وێنەیەكی پەلكەزێڕینەی لە شوێنكدا داناوە و، ئەمەشی بە بانگەشە بۆ ڕەگەزخوازی لە قەڵەم داوە. لەمەش زیاتر مەترسی لەلایەن هەندێ دەزگای پەروەردە درووست بێت، كە لە كتێبی خوێندنی منداڵانی سەرەتایی وێنەی پەلكەزێڕینەی تیادا نەبێت نەوەك بە بانگەشە بۆ ڕەگەزخوازی بژمێردرێت.
مرۆڤ و پێكهاتەی كۆمەڵایەتی بە شێوەیكی مێژوویی هیمای ڕەنگی بۆ ناساندنی خۆی و خستەڕووی تایبەتمەندییەكانی و پیشاندانی جیاوازی خۆی لەگەڵ بەرامبەر، بەكارهێناوە.
لەم ڕوانگەیەوە ڕەنگ نیشانەیكی خۆجیاكردنەوە و خۆناساندن بووە و، بۆیە بە شێوەیكی مێژوویی دیاردەی ئاڵا هاتۆتە كایەوە. ئەم دیاردەیە لە قۆناغی پۆستمۆدێرنیزم بە شێوەیكی ئەوتۆ فراوان بووە، كە لە كۆتاییەكانی سەدەی ڕابووردوودا ناوەندێكی كۆمەڵایەتی كە خولیای ڕەگەزخوازیان هەیە ــ كە ئەمەش حالەتێكی مێژووییە و لە كۆمەڵگای مرۆڤایەتی هەبووە ــ بۆ دەڕبڕینی خۆیان ئاڵایەكی ڕەنگاوڕەنگ دابنێن و، بە هۆی هەمەجۆری ئەم دیاردەیەش كە لە بواری توێژینەوەكان هەندی جار بە ڕەگەزخوازی یان ئاڵگۆری ڕەگەزی یان هەستكردن بەوەی رەگەزێكی دیكەی هەیە، چەندین هیمای ڕەنگاوڕەنگ بۆ دەڕبڕینی خواست و هەستی ئەم جۆرە كەسانە، كە هەست دەكەن بە هۆی ئەم جۆرە خولیا و بژاردە و هەستیان لە لایەن كۆمەڵگاوە دەچەوسێنرێنەوە و، بە چاوی كەمەوە تەماشا دەكرێن و مافیان زەوت دەكرێت، درووست كراوە، بەڵام سەرجەم ئەو وێنە و ئاڵا و هیمایانە پەڵكەزێڕینە نییە.
ئەم بابەتەی من توێژینەوە و لێكۆڵینەوەیەك نییە سەبارەت بە بابەتی ڕەگەزخوازی و جۆرەكانی كە پسپۆر و زانای تایبەتی خۆی دەتوانێ قسەی لەسەر بكات، بەڵام دەمەوێ ئاماژە بەوە بكەم كە ڕەنگەكانی پەلكەزێڕینە حەوت ڕەنگە كە یەكێك لەو ڕەنگانە شینی ئاسمانییە پیش ڕەنگی شینی تۆخ، لە كاتێكدا ئەو هیمایەی كە ڕەگەزخوازان بەكاری دەهێنن بریتییە لە شەش ڕەنگ نەك حەوت و شینی ئاسمانیی تێدا نییە، جگە لەوەی شێوازەكانی دیكەی ئەم گروپانە چەندین ڕەنگی دیكە بەكار دەهێنن كە هەندێ جار دوو یان سێ یان چوار ڕەنگە.
كار و كردەوەی ڕەگەزبازی یان ڕگەزخوازی بە جۆرێكی یاسایی قەدەغەكراوە. ماددەیەكی قانونی ڕوون لە یاسای سزادانی عێڕاقی سەبارەت بە تاوانكردنی ئەم كارە هەیە. تا ئێستا نە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێڕاق و نە لە پەرلەمانی كوردستان كەس داوای هەمواركردن یان لابردنی ئەو ماددەیەی لە قانونی سزای عێڕاقی نەكردووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا تاریكخوازان و كۆنەپەرستان بۆ ڕێگاگرتن لە كاروانی پێشكەوتن و دابینكردنی مافەكانی ژن و بنیاتنانی كۆمەڵگایەكی ئەلتەرناتیف بۆ سیستمی پەترییاركی و، بە مەبەستی شێواندنی چالاكی ژنان بۆ یەكسانی جەندەری و ئازادی و عەدالەتی كۆمەلایەتی و ڕێگاگرتن لە جێبەجێكردنی پەیماننامە و رێكەوتننامە نێودەوڵەتییەكان، بە شێوەیكی بەرنامەیی لەسایەی عەقڵیەتی دەوڵەتی ئایینیی و تایفەگەری لە بەغدا و ڕەنگدانەوەی تارماییەكی لە كوردستاندا، لێكچواندێكی نادرووست لە نێوان بابەتی ڕەگەزخوازی و جیندەر و بابەتی یەكسانی لە مافەكاندا دەكەن و، دەیانەوێ ئەو پەڕی ڕادەی هەماهەنگی بۆ ڕێگاگرتن لە ڕۆڵی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی و ڕێكخراوەكانی داكۆكیكردن لە مافی ژنان ببینن و، بە ناوی چاودێریكردنەوە كار بۆ كۆنتڕۆلكردنی چالاكیی و سنوور دانان بۆ ئامانجەكانی ئەو ڕێكخراوانە دەكەن.
كارێكی سەرسورهێنەر نییە، كە بانگەشەكان لە بەغداوە بۆ دەرچوونی عێڕاق لە ڕێكەوتننامەی سیداو و، نەهێشتنی فەرمانگەی تواناسازی ئافرەت و لابردنی فەرمانگەكانی جۆری كۆمەڵایەتی لە وەزارەتەكاندا و، لابردنی پرۆژەی یاسای توندوتیژی خێزانی و لابردنی نەخشەی نیشتمانی بڕیاڕی 1325 بێت.
ئەم ئاراستەیە لە كاری ئەنجوومەنی هەندێ پارێزگاكاندا لە عێڕاق ڕەنگی دایەوە و، بۆ نموونە بە پێی نوسراوێك لە فەرمانگەیەكی تایبەت لە ئەنجوومەنی پارێَزگای بەسرا بەكارهێنانی وشەی جیندەر قەدەغەكراوە.
لە بیرمان نەچێ لە ئاكامی فشاری گروپی ئیسلامی سیاسیی ماوە نەدەرا لە زانكۆی هەڵەبجە كۆڕێك سەبارەت بە بابەتێكی فیمینستی و جەندەر ئەنجام بدریت، لە كاتێكدا لە یاسای هەندێ وەزارەتدا ئاماژە بۆ كاركردن بۆ یەكسانی چیندەری( جۆری كۆمەڵایەتی) كراوە و لە سەرجەم وەزارەتاكنیش یەكەی جیندەریی هەیە.
بەڵام لەوە دەچێ بەم دوواییە ئەم ئاراستەیەی لە بەغدا هەیە لە هەرێمی كوردستاندا پەیدا بووبێت و، هەندێك لەو دیاردانە دەركەوتووە و، فشار لەسەر هەندێ ڕێكخراو بە شێوەیكی نافەرمی دەكرێت، كە وشەی جیندەر بەكار نەهێنرێت و تەنانەت تێبینی لەسەر وشەی یەكسانی نێوان ژن و پیاو هەبێت.
زاڵبوونی ئەم ئاراستەیە لە هەرێمی كوردستاندا زەنگێكی مەترسیدارە و ئەركی حكومەتی هەرێمی كوردستانە، كە ئەم بابەتە بە هەند وەربگرێت و بە بابەتێكی ئەمنی نەتەوەیی و ستراتیجی پەیوەندی كوردستان بە جیهان و كۆمەڵگای نێودەوڵەتی وەرگرێت.
