ڕابەر تەڵعەت
هەرێمی کوردستان لەبەردەم قۆناغێکی هەستیار و یەکلاکەرەوەدایە؛ کە تیایدا جۆری پەیوەندییەکانی نێوان پارتی و یەکێتی، بووەتە کۆڵەکەی سەرەکی بۆ دیاریکردنی ئاڕاستەی سەقامگیری یان ئاڵۆزیی! کۆبوونەوەی دوێنێی نێوانیان، کە بەبێ هیچ دەرئەنجامێک کۆتایی هات، ڕەنگدانەوەی قەیرانێکی قووڵی متمانە و گەیشتنە بە بنبەستێکی ستراتیژی و هەڕەشەیەکی جددییە لەسەر قەوارەی سیاسی و دەستووریی هەرێم.
ئەوەی ئێستا لە ئارادایە، دەرهاویشتەی پێکدادانی دوو دیدگای ستراتیژیی دژ بەیەکە، کە لە بری ئەوەی تەواوکەری یەکتر بن، بەرەو یەکتربڕین و پیادەکردنی یاریی "براوە و دۆڕاو" (Zero-sum game) هەنگاو دەنێن:
پارتی: لە پێگەی هێز و زۆرینەوە دەڕوانێتە دۆخەکە و هەوڵ بۆ چەسپاندنی مۆدێلێکی حوکمڕانیی "ناوەندگەرا" دەدات. لە دیدگای ئەوانەوە، فرەناوەندی لە بڕیاردان، هۆکاری سەرەکیی لاوازیی هەرێمە لە هاوکێشەکاندا بەرامبەر بەغدا و هێزە هەرێمییەکان.
یەکێتی: لە دۆخێکی "بەرگریی ستراتیژی"دایە و نیگەرانیی قووڵی هەیە لە تێکچوونی ئەو هاوسەنگییە سیاسییەی کە ساڵانێکە بنەمای پەیوەندییەکانی نێوانیان بووە. ڕەتکردنەوەی مەرجەکانی پارتی، وەک میکانیزمێکە بۆ پاراستنی پێگەی خۆیان لە زۆنی سەوز و ڕێگریکردن لە تاکڕەویی پارتی لە بڕیارە چارەنووسسازەکاندا. یەکێتی جەخت لەسەر پرەنسیپی "شایستەیی هەڵبژاردن" و "هاوبەشیی ڕاستەقینە" دەکاتەوە وەک مەرجی پێشوەختە بۆ هەر ڕێککەوتنێک.
ئەم دوو ئاڕاستە دژ بەیەکە، کەشێکی مەترسیداری خوڵقاندووە کە تێیدا هەردوولا لە بری گەڕان بەدوای خاڵی هاوبەش، ڕۆژ دوای ڕۆژ زیاتر لێک دوور دەکەونەوە. بەردەوامبوونی ئەم چەقبەستووییە سیاسییە، چەندین مەترسیی وێرانکەری بۆ ئایندەی هەرێمی کوردستان لێ دەکەوێتەوە:
- بەرەسمی ناساندنی "دوو ئیدارەیی" و لاوازبوونی قەوارەی هەرێم.
- قوڵبوونەوەی قەیرانە داراییەکان، پەککەوتنی پڕۆژە خزمەتگوزارییەکان و داڕشتنی دوو سیاسەتی گومرگیی و دارایی و خراپ بەکارهێنانی سەرچاوەکان.
- فراوانبوونی بۆشایی ئەمنی و لێکدوورکەوتنەوەی هێزی پێشمەرگە و هێزەکانی ئاسایشی هەرێم؛ ئەمەش دەرفەت بە دەستێوەردانی دەرەکی و چالاکی گروپە تیرۆریستییەکان دەدات.
- داخورانی زیاتر متمانەی خەڵک بە دامەزراوەکانی هەرێم، بێهیوایی گشتی و بەردەوامبوون و زیادبوونی شەپۆلەکانی کۆچکردن.
بۆ تێپەڕاندنی ئەم قەیرانە؛ پێش هەر هەنگاوێکی سیاسیی گەورە، پێویستە زەمینەسازی بۆ گەڕاندنەوەی متمانە بکرێت. ئەمەش دەکرێت لە ڕێگەی نێوەندگیرییەکی نێودەوڵەتی ئەنجام بدرێت. ئامانجی ئەم قۆناغە بریتییە لە ڕاگرتنی جەنگی میدیایی و دەروونی، و کارکردن لەسەر دۆسیە تەکنیکییەکان وەک یەکخستنەوەی داهات و گومرگ وەک نیشاندانی نیازپاکی، پێش چوونیە ناو وردەکارییە سیاسییەکان.
کێشەی جەوهەریی حوکمڕانی لە هەرێمدا ئەوەیە کە بڕیارەکان لە دەرەوەی دامەزراوەکان و لەلایەن کەسایەتییە حزبییەکانەوە دەدرێن. چارەسەر لە گواستنەوەی سەنگ و قورسایی بڕیارە بۆ ناو دامەزراوە نیشتمانییەکان، لە ڕێگەی:
* کاراکردنی پەرلەمان: پەرلەمان ببێتە مەرجەعی باڵای گفتوگۆ و یاسادانان، نەک تەنها ئامرازێک بۆ شەرعیەتدان بە ڕێککەوتنی ژوورە تاریکەکان.
* سەروەریی یاسا: دوورخستنەوەی دەستی حزب لە دادگاکان و یەکلاییکردنەوەی ناکۆکییەکان بە پێوەری یاسایی.
* یەکخستنی هێزی پێشمەرگە: جێبەجێکردنی پرۆسەی چاکسازی و یەکخستنەوەی هێزەکان لەژێر چەتری وەزارەتی پێشمەرگە بە شێوەیەکی پیشەیی.
ڕێککەوتنە کلاسیکییەکانی ڕابردوو توانای وەڵامدانەوەی تەحددییەکانی ئەمڕۆیان نەماوە. پێویستە هێزە سیاسییەکان لەسەر "گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی و سیاسیی نوێ" ڕێک بکەون کە تیایدا:
سامانە سروشتییەکان: شەفافیەت لە بەڕێوەبردن و دادپەروەری لە دابەشکردنی داهات بکرێتە بنەما.
لامەرکەزییەت: پەسەندکردنی یاسایەکی مۆدێرن بۆ لامەرکەزیی ئیداری و دارایی کە دەسەڵاتەکان شۆڕ بکاتەوە بۆ پارێزگاکان؛ ئەمە هەم وەڵامدەرەوەی نیگەرانییەکانی یەکێتییە و هەم ڕێگرە لە دوو ئیدارەیی.
یەک گوتاریی دیپلۆماسی: داڕشتنی سیاسەتێکی دەرەکیی هاوبەش کە نوێنەرایەتیی بەرژەوەندیی باڵای هەموو خەڵکی کوردستان بکات.
ئەنجام؛ چارەسەرکردنی قەیرانی هەرێمی کوردستان پێویستی بە ئیرادەیەکی پۆڵایین و تێپەڕاندنی بەرژەوەندییە تەسکە حزبییەکان هەیە. مانەوە لەم دۆخە چەقبەستووەدا، بە واتای لەدەستدانی دەستکەوتە مێژووییەکان دێت. ڕێگای ڕزگاری تەنها لە گەڕانەوەدایە بۆ لۆژیکی دەوڵەتداری، بونیادنانەوەی متمانە، و دامەزراندنی سیستەمێکی حوکمڕانیی دامەزراوەیی کە تێیدا هەمووان هەست بە هاوبەشی و بەرپرسیارێتی بکەن. ئەمە تاکە زامنە بۆ مانەوەی هەرێمی کوردستان وەک کیانێکی بەهێز و سەقامگیر لە عێراق و ناوچەکەدا.
