بە ڕوونی
كاوە مەحموود
شۆڕشی مەزنی ئۆكتۆبەر گەورەترین وەرچەرخانی مێژوویی لە سەدەی بیستدا
شۆڕش لە مێژووی هەر گەلێكدا ڕووداوێكە لە كاروانی بەسەرهات و پەرەسەندن و گۆڕانكاری لە ڕەوشی ژیانی ئەو گەلە تۆماردەكات و تایبەتمەندییەكی نیشتمانی یان نەتەوەیی مێژوویی بە خودی ئەو گەلەوە هەیە، بەڵام هەندێ شۆڕش لە جیهاندا بەهۆی ئەو وەرچەرخانەی ئەنجامیداوە بۆتە بەشێك لە مێژووی جیهان و ڕووداوێك، كە تەنیا موڵكی خودی ئەو گەلە نییە و شوناسی نێونەتەوەیی وەردەگرێت و دەكرێ ناوەندێكی فراوان یان نەتەوە و گەلانی جۆراجۆر و جیاواز داكۆكی لێبكات و ئەم حاڵەتە، كە دروستدەبێت پەیوەندیی بە پەیامی ئەو شۆڕشە و كارتێكردنی لەسەر جیهانەوە هەیە.
شۆڕشی ئۆكتۆبەر ساڵی 1917 لە ڕووسیا یەكێكە لەو شۆڕشانە، كە ڕووداوێكی ڕووسییە و تایبەتە بە گەلانی ئەو وڵاتە، بەڵام پەیامی شۆڕش شوناسێكی نێونەتەوەیی و جیهانی بەخۆوەگرت. ئەو پەیامە تێكۆشانێكی ڕەوا بوو بۆ بنیاتنانی نموونەی كۆمەڵگەیەكی نوێ كە چەوسانەوەی مرۆڤ بۆ مرۆڤێكی دیكە نەیەڵێت و كۆمەڵگەی عەدالەتی كۆمەڵایەتی و یەكسانی و دیموكراسی فراوان لە ڕێگای نموونەی سۆڤیتات دروستبكات و سەرەتای ئەم ئاراستەیە لە بڕیاری ئاشتی و كشانەوە لە یەكەمین شەڕی جیهانی و مەرسومی زەوی بۆ جووتیاران و بڕیاری مافی چارەنووسی گەلانی ڕووسیا و مافی ژنان و حوكمڕانی كرێكاران و جووتیاران وەدەركەوت. بەم جۆرە هەموو ئەو هەنگاوانە كە پەیامی شۆڕش بوون، مۆركێكی نێونەتەوەیی بەم دا.
شۆڕش ڕووداوە، بەڵام پەیامی شۆڕشێك وەك شۆڕشی ئۆكتۆبەر پرۆسەیەكی تێكۆشانە، كە بێگومان بە قۆناغ و بە هەلومەرجی جیاوازدا تێپەردەبێت و ئەگەری سەركەوتن و نوشتی و دواكەوتن و تەنانەت سەرنەكەوتن لە ئەنجامدانی پەیامە سەرەكییەكەی لە ئارادایە، بەڵام ئەمە مانای گومانخستن لەسەر ڕەوابوونی شۆڕش و ئەو هۆكارانەی، كە بوون بە بەرپاكردنی و سەركەوتنی ناگەیەنێت. لەم ڕوانگەیەوە گرنگە بابەتی شۆڕشی ئۆكتۆبەر و ڕەوابوونی پەیامەكەی لە بابەتی هەڵوەشاندنەوەی یەكێتی سۆڤیەت و سەرنەكەوتنی نموونەی سۆڤیەتی لە بنیاتنانی سۆشیالزم كە بەشێكە لە كاروانی ململانێی هەمەجۆر لە ئاستی ناوخۆیی و جیهانیدا، جیابكرێتەوە. بەم جۆرەش دەتوانین بلێن سەدەی بیست لە ساڵی 1917 دەستیپێكرد و بە هەڵوەشاندنەوەی یەكێتی سۆڤیەتیش كۆتاییهات.
ئەزموونی بنیاتنانی سوشیالستی بە نموونەی سۆڤیەت بە هەموو خاڵە ئەرێنی و نەرێنییەكانییەوە، ئەزموونێكە تەنیا بۆ گەلانی یەكێتی سۆڤیەتی جاران نییە، ئەزموونێكە بۆ سەرجەم پارتە كۆمۆنیستەكانی جیهان و بزاڤی شۆڕشگێڕی و دیموكراسی پێشكەوتنخوازە. ئەم بۆچوونە ئەزموونی كاركردن و تێكۆشان و دانانی تەكتیك و ستراتیژ بۆ شۆڕشیش دەگرێتەوە، كە ئەمەش بێ كۆپیكردن ئەزموونێكی مێژوویی مەزنە و هێڵە گشتییەكانی بەهای خۆی لە دەستنەداوە.
گومان لەوەدا نییە مێژوو بە هەمان شێواز و ریتم دووبارە نابێتەوە، لۆجیكی ژیان پشت بە نوێبوونەوە و تازەگەری دەبەستێت، بەڵام ئەوەی وەك وانەیەك شۆڕشی ئۆكتۆبەر ئاماژەی پێكردووە ئەوەیە، كە خەڵك مێژووی خۆی دروستدەكات و هیچ سیستمێكی سیاسی ـ ئابووری ـ كۆمەڵایەتی، لە جیهاندا، دوور لە ئیرادە و بڕیاری مرۆڤایەتی نییە.
لە مامەڵەكردن لەگەڵ شۆڕشی ئۆكتۆبەر وەك ڕووداو لە لایەك و وەك ئەزموونی بنیاتنانی سۆشیالستی لەلاكەی دیكەوە، زۆر گرنگە بە دیدێكی ڕەخنەگرانە بڕوانینە لایەنی سەركەوتن و شكستی لە هەردوو ئەم بابەتەدا، بەڵام لەوە گرنگتر ئەوەیە گومانمان لەوە نەبێت، كە سیاسەتی هەژاری و بێكاری و بەردەوامبوونی قەیرانە ئابوورییەكان و شەڕ، جێگرەوەی ئاراستەی ئاشتی و گەشەپێدان و پێشكەوتن و دیموكراسی و سۆشیالستی و ڕزگاربوون لە كۆلۆنیالزم و سەربەخۆیی گەلان نییە، كە سەرجەم ئەمانە پرنسیپە سەرەكییەكانی شۆڕشی ئۆكتۆبەری مەزن بوون و سەرمایەداری لە پاش هەرەسهێنانی ئەو ئەزموونەش، كۆمەڵگە و ژیانێكی جوانتر و مرۆییتری لە مێژوودا نەهێنایە كایەوە و بەها و نەریتەكانی بیرۆكەی سۆسیالستی پێ رەتنەكرایەوە.
وانەكانی شۆڕش و ئەزموونی بنیاتنانی سۆشیالستی دیسانەوە ئاماژەیە بۆ گرنگیی بوونی پارتی پێشڕەوی چینی كرێكار و جووتیار و زەحمەتكێشانی بیروبازوو، بەڕەچاوكردنی سەرجەم ئەو ڕیزبەندە چینایەییانە لە ئاستی ناوخۆیی و جیهانیدا ڕوویانداوە. ئەم ئەزموونە پێماندەڵێت، كە چۆن تیۆری شۆڕشگێڕی كە ماركسیزمە، ئامرازی خوێندنەوەی واقیع و دەستنیشانكردنی هێزی شۆڕش و هەڵگری پرۆژەی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی و ئەو هێزانەی كە بژاردەی سۆشیالیستیان هەیە، بەهەمان شێوە دەستنیشانكردنی هێزی دژە شۆڕش و نەیارانی پرۆژەی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی، گرگن.
ئەزموونی ئۆكتۆبەر وەك شۆڕش و وەك ئەزموونی بنیاتنانی سۆسیالستی ئەوەمان بۆ دەردەخات، كە سەركەوتنەكان لە سایەی مامەڵەیەكی داهێنەرانە لە گەڵ ماركسیەتدا و گەڕانەوە بۆ بەشداری و ئیرادەی خەڵك و فراوانكردنی ئازادی و دیموكراسی و رەچاوكردنی پەرژەوەندیی رەنجدەرانی بیر و بازوو، لەدایكبووە. نشوستی و پاشەكشە و هەرسهێنانیش لە ئاكامی دۆگما و پێشێلكردنی دیموكراسی و زەوتكردنی مافی مرۆڤ و فەرامۆشكردنی بەرژەوەندی گشتی كۆمەڵگە و بڵاوبوونەوەی گەندەڵی، روویداوە.
ئەمڕۆ یادكردنەوەی شۆڕشی ئوكتۆبەر، هەڵدانەوەی لاپەڕەیەكی بیرەوەری لە ئەجێندایەكی رابووردوودا نییە و كۆمەڵێك هۆكاری گرنگ لە واقیعی ئەمڕۆی مرۆڤایەتی، پرسیاری ئاڵۆز رووبەڕووی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی دەكاتەوە، بەتایبەتی لەگەڵ قووڵبوونەوەی قەیرانی ئەمڕۆی سەرمایەداری لە سەردەمی گەڵەبالیزمدا، كە بەپێی ڕای خودی تیئۆریستە سەرمایەدارییەكان، لە مێژووی ئەم سیستمەدا قەیرانی وا قووڵ رووینەداوە، جگە لەو ئاكامانەی كە پاش كۆتاییهاتنی شەڕی سارد لەسەر ئاستی سیاسەتی نێودەوڵەتیدا وەدەردەكەوێت و ئەو سیستمە نێودەوڵەتییە ڕەوایەی چاوەڕواندەكرا، كە ئەلتەرناتیڤی قۆناغی ناعادیلانەی شەڕی سارد بێت لەدایكنەبوو، بەڵكو بەپێچەوانەوە عەقلیەتی لیبرالیستە نوێكان و موحافیزگەرە تازەكانی ئەمریكا، جیهانیان لە كێشەكانی شەڕی ساردەوە بەرەو گرفتی ئاڵۆزتر برد و قوربانییانی شەڕە ناوخۆییەكان و مەترسییەكانی تیرۆر، تابلۆی جیهانی ئاڵوزتر كرد.
ئەم هەلومەرجە بابەتییە لە ئاستی جیهاندا پێداویستی گۆڕانكاریكردن دووباتدەكاتەوە، بەڵام گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی بەشێوازی حەتمیەتی میكانیكی نایەتەدی. فاكتەری سەرەكی گۆڕانكاری لە كاراكردنی هۆكاری زاتیدایە، كە لە رۆڵی هێزی گۆڕانكاری و بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكاندا بەرجەستە دەبێت. ئەم هێزانەش پێویستییان بە رۆڵی ئەو رێكخراوانەیە كە هەڵگری پەیامی گۆڕانكاری شۆڕشگێڕین، ئەم ئەركەش بێ تیئۆری شۆڕشگێڕی نایەتەدی.
وانەكانی ئۆكتۆبەر و تێكۆشان لە سەدەی ڕابوردوودا بۆ جیهانی عەدالەتی كۆمەڵایەت ی‌و یەكسانی و سۆشیالزم ئەوەی سەلماندووە، كە ڕووبەڕووبوونەوەی سەرمایەداری هاوچەرخ لە ئاستی نیشتمانی و نێونەتەوەییدا لە ڕێگای دەستنیشانكردنی ئەركی هاوبەشی هێزە مەدەنی و دیموكراسی و پێشكەوتنخوازەكان، بەتایبەتی حزبە ماركسیست و چەپەكان، كە گرنگە لە بواری هزریدا خوێندنەوەی زانستی قووڵیان بۆ گۆڕانكارییە ناوخۆیی و جیهانییەكان هەبێت.
ئەمە ئەركێكی شۆڕشگیرییە و هێز و لایەن و كەسایەتی چەپی كوردستانیش دەگرێتەوە.
