د. مەحمود عەباس
وەرگێڕانی/ لقمان حەسەن
لەدوای شكستی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان لە وەرگرتنی ڕەزامەندیی كۆشكی سپی لە كۆبوونەوەی دوایی خۆی لەگەڵ دۆناڵد ترامپدا، هەوڵیداوە بە ڕێگەی ناڕاستەوخۆ خۆی لە ڕاستییە مەیدانی و سیاسییەكانی سوریا بدزێتەوە. ئەردۆغان ئەوەی لە ساڵی 2019دا بەدەستیهێنا، كاتێك واشنتۆن ڕێگەی پێدا هێرش بكاتە سەر هێزەكانی سوریای دیموكرات (قەسەدە)، كە ئەردۆغان بە دەروازەیەك بۆ لەناوبردنی قەسەدە و پاشان ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری و پەراوێزخستنی پرسی كورد دەیبینێت، ئەمجارە پەنای بردە بەر تەڵەیەكی سیاسی لە ڕێگەی ئەوەی ناوی لێدەنرێت "حكومەتی كاتی سوریا"، واتە حكومەتی جۆلانی، كە لەژێر كاریگەریی توركیادایە، بۆ ئەوەی ببێتە ئامرازێك بەدەستی ئەنقەرەوە بۆ داڕشتنەوەی دیمەنی سوریا.
لێرەوە ئەنقەرە دەستیكرد بە جووڵاندنی پەتەكانی لە پشت پەردەوە، هەوڵیدا قەناعەت بە تۆماس باراك، نێردەی ئەمریكا بۆ سوریا بهێنێت بۆ ئەوەی بچێتە ناو جووڵەیەكی دیپلۆماسی شاراوە، كە خزمەتی بەرژەوەندییەكانی بكات بەبێ ئەوەی خۆی ئاشكرابكات. لە كۆبوونەوەی دوایی خۆی لە كۆشكی سپیدا، كە ڕێگەی خۆشكرد بۆ ئەوەی ئێستا لەنێوان قەسەدە و حكومەتی كاتی بە فشارێكی ناڕاستەوخۆی ئەمریكی ڕوودەدات، ئەردۆغان چەندین سازشی ئابووری و سیاسی پێشكەشكرد: لە مامەڵەكانی گازی سروشتی شلی ئەمریكییەوە تا گرێبەستەكانی چەك، كە زیاتر لە سی و هەشت ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە، هەروەها داواكارییەكی گەورەی فڕۆكەی بۆینگ و مامەڵەیەك بۆ فڕۆكەی F-16، لەگەڵ ئەوەشدا هەستیارترین دۆسیە، گەڕانەوەی ئەنقەرە بۆ بەرنامەی F-35، لەژێر گفتوگۆدا مایەوە بەبێ هیچ پابەندبوونێكی كۆتایی ئەمریكی. لە بەرامبەردا واشنتۆن هاوردەی گازی ئەمریكی بۆ توركیا زیادكرد، لەكاتێكدا ئەنقەرە بەردەوامبوو لە یاریكردن لە ڕێگەی كەناڵە ناڕاستەوخۆكان و دەستوپێوەندە ناوخۆییەكانی، بۆ چەسپاندنی هەژموونی خۆی لە ناوچەیەكدا، كە ویلایەتە یەكگرتووەكان بە وردی و هەستیارییەوە ژمارەی بۆ ئاسایشی خۆی داناوە.
لەناو ئیدارەی ترامپ خۆیدا، ململانێ لەنێوان دوو ڕەوتی هاوتەریبدا هەبوو: یەكێكیان باوەڕی وابوو كە داهاتووی ئەمریكا لە ڕێگەی ئابووری و بازرگانییەوە بنیاتدەنرێت، ئەوی دیكەشیان هێزی سەربازی و دیپلۆماسی تەقلیدی بە بنەمای سەروەریی ئەمریكی دەبینی. لەم جیاوازییەوە، تێگەیشتنێك لەنێوان دوو ڕەوتەكەدا لە كۆبوونەوەی نێوان تۆماس باراك نێردەی ئەمریكا، لەگەڵ ئەدماڵ بڕاد كوپەر، فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریكا (CENTCOM)، لە كۆبوونەوەیەكدا لەگەڵ فەرماندەی گشتی هەسەدە، مەزڵوم عەبدی، لەدایكبوو. ئامانجی ڕاگەیەندراو "هاندانی گفتوگۆ" بوو لەگەڵ سەرۆكی حكومەتی كاتی ئەحمەد شەرع، بەڵام وردەكارییەكانی دزەپێكراوی كۆبوونەوەكە ناوەڕۆكی ڕاستەقینەی هەڵوێستی ئەمریكای ئاشكراكرد: سەرپەرشتی ڕاستەوخۆی ئەدماڵ كوپەر و نەبوونی باراك لە بەشی چارەنووسسازی گفتوگۆكەدا، دووپاتیدەكەنەوە كە پشتگیریكردنی واشنتۆن بۆ هەسەدە بژاردەیەكی ستراتیژی جێگیرە و پڕۆژەی یەكخستنی لەوەی ناوی لێدەنرێت "سوپای نیشتمانی"ی سەر بە توركیا تەنها خەیاڵێكی سیاسییە. هەسەدە بۆ واشنتۆن تەنها هاوبەشێكی سەربازی نییە، بەڵكو پایەیەكی سەرەكییە لە هاوكێشەی ئاسایشی هەرێمی، لە جەنگی دژی تیرۆرەوە تا پاراستنی ئاسایشی ئەمریكی و ئیسرائیلی و ئەوروپی و لە هەمان كاتدا زامنی بەردەوامبوونی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەرییە و لانكەیەكی جووڵانەوەی كوردییە كە هەوڵدەدات دانپێدانانێكی دەستووری بە گەلی كورد لە چوارچێوەی سیستەمێكی لامەركەزی دادپەروەردا بەدەستبهێنێت، ئەمەش وردەوردە ئەوەیە كە ئەنقەرە دەترسێنێت.
سەبارەت بە "حكومەتی كاتی سوریا"، ئەوا تەنها وەشانی گۆڕدراوی سیستەمی كۆنی بەعسییە، درووشمەكانی گۆڕیوە و ناوەڕۆكەكەی وەك خۆی ماوەتەوە، ملكەچبوونی تەواو بۆ ئەنقەرە، هەروەك چۆن ئەسەدی تاوانبار بۆ ئێران چەمابووەوە. بەڵگەكان ڕوونن لە پشتگوێخستنی تەواوی باسكردنی كورد لە پڕۆژەی دەستوورەكەدا و لە خۆبواردنی لە هەر گفتوگۆیەكی جددیدا لەگەڵ جووڵانەوەی كوردی و لە هەڵوەشاندنەوەی جەژنی نەورۆز لە لیستی جەژنە نیشتمانییەكاندا، وەك كۆپیكردنەوەی سیاسەتەكانی بەعس و چەمكە دكتاتۆریەكانی. بەم شێوەیە ئەم حكومەتە بیرۆكەی ئەوە دەچەسپێنێت كە "فرەیی مەترسییە و كورد هەڕەشەیە لەسەر یەكێتی نیشتمانی"دا.
ئەو بیركردنەوەیەی كە لە قووڵایی مێشكی سیاسی توركیا و عەقیدەی جۆلانی و حكومەتەكەیدا چەسپاوە، ئەنقەرەی خستووەتە حاڵەتی ترسێكەوە لە گفتوگۆ بەردەوامەكانی نێوان سەركردایەتی هەسەدە و حكومەتی دیمەشق بەسەرپەرشتی ئەمریكی. توركیا لە فیدراڵیەت زیاتر دەترسێت وەك لە ترسەكەی لە دابەشبوون، چونكە تێدەگات كە دامەزراندنی سیستەمێكی لامەركەزی لە سوریا بوومەلەرزەیەكی سیاسی دروستدەكات كە بناغەكانی "دەوڵەتی یەك نەتەوەیی" لەناو توركیا خۆیدا دەهەژێنێت، بۆیە پەلەی كرد بۆ بانگهێشتكردنی ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی دیمەشق بۆ ئەنقەرە لە هەمان ڕۆژدا كە گفتوگۆكان بەڕێوەچوون، هەوڵیدا خۆی وەك ناوبژیوانێك نیشانبدات، لەكاتێكدا لە ڕاستیدا سەرپەرشتییەكی ئاشكرای سوریای دەكرد، وەك ئەوەی ویلایەتێكی عوسمانی بێت كە بە داپۆشینێكی دیپلۆماسی زیندووكرابێتەوە.
ئەنقەرە ئەمڕۆ دەزانێت كە واشنتۆن دەستبەرداری هەسەدە نابێت و ئەم جێگیربوونەش واتای ئەوەیە كە پرسی كورد بەرەو چارەسەرێكی نوێ دەچێت كە لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا و ئیسرائیلدا یەكدەگرێتەوە و ڕێگا خۆشدەكات بۆ ڕاستییەكی فیدراڵی بەشێوەی هەرێمی باشووری كوردستان. سەبارەت بە لێدوانەكانی نێردەی ئەمریكا كە لەنێوان هێوركردنەوە و ڕازیكردنی توركیادا دەجووڵێن، ئەوان هیچ لە ناوەڕۆكی هاوكێشەكە ناگۆڕن، چونكە واشنتۆن قەسەدە بە هاوبەشێكی ستراتیژی دەبینێت، كە ناتوانێت دەستبەرداری بێت. لێرەوە، ئەوەی لە جووڵانەوەی كوردی و ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری داوادەكرێت، بریتییە لە چەسپاندنی ڕەهەندی نیشتمانی لەسەر بنەمای فیدراڵیەت و لامەركەزی، نەك وەك داواكارییەكی كوردی، بەڵكو وەك زامنێك بۆ مانەوەی سوریا وەك دەوڵەتێكی یەكگرتوو و دادپەروەر و بەڕاستی لە كۆبوونەوەی دواییدا بەئامادەبوونی ئەدماڵ كوپەر، مۆدێلی باشووری كوردستان وەك فۆرمولەیەك پێشنیاركرا، كە دەكرێت لە سوریای داهاتوودا جێبەجێبكرێت.
نامۆ نابێت گەر تۆماس باراك دواتر قەناعەتی پێبێت كە سەقامگیریی سوریا تەنها لە ڕێگەی سیستەمێكی فیدراڵی فرەلایەنەوە دێتەدی، كە دانی بەسەرجەم پێكهاتەكانیدا بنێت و لە سەروو هەمووشیانەوە گەلی كورد، بەڵام بەردەوامبوونی حكومەتی كاتی لەژێر ئیملائاتی توركیادا، بێگومان دەبێتە هۆی دابەشبوون، نەك تەنها جوگرافی، بەڵكو ئەخلاقی و سیاسی، بۆ ئەوەی سوریا بگۆڕێت بۆ گۆڕەپانێكی كراوەی كاریگەری بۆ چاوچنۆكییە عوسمانییە نوێیەكانی ئەردۆغان، كە داگیركاری بە درووشمی "پاراستنی ئاسایشی نیشتمانی" پاساودەدات.
ئێستا كاتی ئەوە هاتووە كە واشنتۆن، بەتایبەتی نێردەكەی بۆ سوریا، تێبگات كە كوردەكانی سوریا چیتر كارتێكی گفتوگۆی كاتی نین، بەڵكو ڕاستییەكی جیۆپۆلیتیكی چەسپاون لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێدا. ئەو هێزەی كە ڕووبەڕووی داعش بووەوە و فرەیی سوریای پاراست لە سەختترین قۆناغەكانی پشێویدا، ناتوانرێت لە گۆڕانكارییە تاكتیكییەكاندا كورتبكرێتەوە بۆ ڕازیكردنی ئەنقەرە یان دڵنیاكردنەوەی، بەڵام توركیا كە لە فیدراڵیەت لە سوریا دەترسێت چونكە وەك ئاوێنەیەكی كەموكوڕییە بنچینەییەكانی خۆی دەیبینێت، ئەمڕۆ لەنێوان خەیاڵی هێز و دڵەڕاوكێی هەڵوەشاندنەوەدا دەتلێتەوە.
داهاتووی سوریا و ناوچەكە لە نووسینگەكانی هەواڵگری توركیا، یان لە وتارەكانی جۆلانیدا نەخشە ناكێشرێت، بەڵكو لە ئیرادەی گەلاندا كە بە خوێن باجی ئازادی خۆیان داوە و كورد، كە سەدان ساڵە لە وڵاتێك بێبەشكراون كە دانیان پێدابنێت، چیتر قبوڵناكەن كە پاشكۆ بن لە وڵاتێكدا كە مێژووەكەی لە نوێوە نەخشەدەكرێتەوە. مێژوو ناگەڕێتەوە دواوە و ئەوانەی دانیان بە مافی كورد لە ژیانێكی ئازاددا نانێن، پەیوەندی بە پاشماوەی ئەو سیستەمانەوە دەكەن كە وایاندەزانی نكۆڵیكردن لە گەلان تەمەنی ستەمكاری درێژدەكاتەوە، بەڵام لە كۆتاییدا، خێرایی ڕووخانەكەی زیاد دەكات.
